AR15-ის ევოლუცია

როგორც მოგეხსენებად, ამერიკელი იუჯინ სტოუნერის სისტემის AR15 ( სამხედრო ინდექსი M16/M4) დღევანდელი მდგომარეობით არის  აშშ-ის შეიარაღებულ ძალების შეიარაღებაში  ყველაზე ხანგრძლივი პერიოდის განმავლობაში მყოფი იარაღი. თავიდან აღთქმული როგორც არაზუსტი, სუსტი პლასტმასის სათამაშო, AR15-მა გაიარა გზა ომის პერიოდში ექსპერიმენტალური პროექტიდან მოდულურ უნივერსალურ სისტემამდე, რომელიც ერთ ერთი ყველაზე გავრცელებული იარაღია დღეს მსოფლიოში. ერთ დროს წყეული რუსების მიერ ეხლა მას რუსები თავად უშვებენ და ვისაც აქვს ამის საშუალება სიამოვნებით მას ყიდულობენ.  1950-ნი წლებიდან დღემდე გენიალური იუჯინ სტოუნერის კონსტრუქციის იარაღმა გაიარა გრძელი გზა და განიცადა უამრავი ცვლილება. მათი ნაწილი იყო უმნიშვნელო, ძნელად ხილვადი და შეუმჩნეველი არა ექსპერტისთვის, ნაწილი კი პირიქით ადვილად შესამჩნევი და დიდი ზეგავლენის მქონე  როგორც კონკრეტულად ჩვენ იარაღზე ასევე ზოგადად იარაღის წარმოების ინდუსტრიაზე და გამოყენების ტაქტიკაზე. დაწყევლილი იარაღი ზოგისთვის და ნაქები და საყვარელი სხვებისთვის AR-15 უდაოდ არის მე-20 საუკუნის ყველაზე ცნობადი იარაღების სიაში, კალაშნიკოვის ავტომატთან, ლუგერის და მაუზერის პისტოლეტთან ერთად.  ამ სტატიაში მე შევეცდები შემოგთავაზოთ თქვენ  AR-15-ის ევოლუციის ძირითადი ეტაპების აღწერა, ავხსნა რა იდგა იმ გადაწყვეტილებების უკან, რომლებიც ცვლიდნენ ამ იარაღის კონსტრუქციას და იერსახეს და გარდა ამისა გაველნას ახდენდნენ სხვა სისტემების იარაღების შექმნაზე და განვითარებაზე. ათვლის წერტილად ჩვენ ავიღებთ M16-ის და XM177-ების (კარაბინების) პირველად გამოჩენას სამხრეთ-აზიის საბრძოლო მოქმედებების თეატრზე, ჩვენ მიმოვიხილვათ ყველა მნიშვნელოვან ევოლუციის ეტაპს და მნიშვნელოვან განშტოებებს ზოგადად ცეცლსასროლი იარაღის განვითარების ისტორიაში, რომლებიც განპირობებული იყო  AR-15-ის ევოლუციით.

M16-დან M16A1-მდე. მას შემდეგ რაც M16-მა ასე ვთვქათ შეაღწია აშშ-ის შეიარაღებულ ძალებში სამხედრო საჰაერო ძალების გავლით, რომლებსაც მოწონდათ ახალი კომპაქტური და მსუბუქი იარაღი ბაზების დაცვის პერსონალისთვის,  შაშხანების პირველი პარტიები განკუთვნილი იყო ნაწილებისთვის, რომლებიც უკვე იბრძოდნენ ვიეტნამში და მათ შორის პირველ რიგში ახალ იარაღს იღებდნენ იმ დროისთვის ახალი ტიპის ე.წ აერომობილური შენაერთები, კონკრეტულად კი 1-ლი საჰაერო კავალერიული დივიზია, რომელშიც პირველად ექსპერიმენტის სახით ხდებოდა აერომობილური შენაერთების მოქმედების ტაქტიკის აპრობრება. ბუნებრივია მსუბუქი შაშხანა დიდი საბრძოლო კომპლექტით (მსუბუქი ვაზნის წყალობით) იყო მათთვის სასურბელი შეიარაღების ელემენტი. მხოლოდ ამის შემდეგ უკვე 1965 წლიდან ყველა ამერიკული  საბრძოლო შენაერთი მეტ ნაკლებად სრულად იყო დაკომპლექტებული ახალი შაშხანით რომლის ოფიციალური აღნიშვნა იყო XM16E1. სწორედ ექსპლუატაციაში შეყვანის ამ პერიოდს ემთხვევა ის უამრავი მითი, რომელიც ასოცირებულია ამ სისტემასთან და პირველ რიგში ეს მითი ეხება მცირე საიმედოობას და გართულებულ მომსახურებას. საქმე გახლავთ იმაში, რომ გამომდინარე იქიდან, რომ ახალი შაშხანის ათვისება ხდებოდა ომის პირობებში, გამოვლენილი პრობლემები იწვევდნენ სერიოზულ კრიტიკას, რომელიც ყოველთვის არ ითვალისწინებდა ამ ფაქტს, რომ შაშხანას ითვისებდნენ არა მოწესრიგებული პოლიგონების პირობებში არამედ რთულ ბრძოლის ველზე რთული ლანდშაფტით და კლიმატური პირობებით, რომლებიც რადიკალურად განსხვავდებოდა ამერიკის კლიმატისგან და ლანდშაფტისაგან. გარდა ამისა უნდა გავითვალისწინოდ, რომ ახალი იარაღის მიღებას თან ყოველლთვის მოსდევს უამრავი სხვა ქმედება და პროცესი, რომელზეც პასუხს აგებენ როგორც სამხედრო ბიუროკრატები და ჩინოვნიკები ასევე იარაღის და ტყვიაწამლის მწარმოებლები. მცირე პრობლემა მათ შორის კომუნიკაციაში შეიძლება გამოიხატოს გრანდიზოული მასშტაბის პრობლემებში და M16-ის შემთხვევაშიც ასე ხდებოდა. ყოველი წვრილმანი პრობლემა, რომელიც ადვილად სწორდებდა მვიდობიან დროს, ომის დროს ხდება სერიოზული პრობლემა, რომელიც ითხოვს დაუყონებლივ გადაწყვეტას რაც სამხედრო ბიუროკრატიის პირობებში პრაქტიკულად შეუძლებელია.  M16-ის შემთხვევაში გავმეორდებიო, ახალი იარაღის ათვისება ხდებოდა ომის პირობებში და პრობლემების გამოვლენა ხშირად ხდებოდა ჯარისკაცის სიცოცხლეების ფასად, თუმცა ამავე დროს უნდა აღინიშნოს, რომ ომის პირობებში იარაღის ევოლუცია მნიშვნელოვნად ჩქარდება. სწორედ ამ პერიოდიდან (ვიეტნამის ომი და ახალი შაშხანის ექსპლუატაციაში შეყვანის ადრინდელი პერიოდი) მოდის მითი M16-ის არასაიმედოობაზე თუმცა ფაქტია, რომ უმეტესობა პრობლემების წარმატებულად იქნა გადაჭრილი და ეს პროცესი, M16-ის ჭკუაზე მოყვანის, დასრულდა ფორმალურად მას მერე რაც 1967 წელს შეიარაღებაში მოხვდა ახალი, გაუმჯობესებული შაშხანა M16А1.  დამატებით შემიძლია ავღნიშნო, რომ პრობლემებიც რაც უკავშირდებოდა M16-ის ექსპლუატაციას ადრინდელ პერიოდში არ იყო ზედმეტად რთული და მრავალფეროვანი, როგორც ეს შეიძლება მოგეჩვენოდ და ისინი პრინციპში ნაკლებად უკავშირდებოდა შაშხანის კონსტრუქციას. პრობლემა იყო ტექნოლოგია, რომლითაც მზადდებოდა ახალი იარაღები მათ შორის მაგალითად ზედმეტად ვიწრო სავაზნეები და თანაც ქრომირების გარეშე და ასევე დენთის მარკა რომელიც გამოიყენებოდა ამუნიციაში და იწვევდა პრობლემებს საიმედოობაში. თუნდაც ის ფაქტი, რომ დაგვიანდა ჯარისკაცებისთვის ადეკვატური ინსტრუქციების გადაცემა, რომლებიც ეხებოდა ახალი შაშხანის მოვლა მომსახურებას. შესაბამისად ნაწილი პრობლემების გამოწვეული იყო ჯარისკაცების არასათანადო მომზადებითაც. დაბრკოლება M16-დან სროლისას ძირითადად უკავშირდებოდა მასრების ექსტრაქციას რაც განპირობებული იყო მათ შორის რიგი ზემოაღნიშნული ფაქტორებით. მე ისევ მინდა ხაზი გაუსვა იმ ფაქტს, რომ გადაიარაღების პროცესი იყო ძალიან რთული თავისი ბუნებით იმიტომ, რომ M16 რადიკალურად განსხვავდებოდა იმ სისტემებისგან, რომელსაც იცნობდა ჯარი და ასევე განსხვავდებოდა კალიბრი და ამუნიცია. თუ მაგალითად M14  პრაქტიკულად წარმოადგენდა გარანდის შაშხანის მოდიფიკაციას თავის მხრივ M16 იყო სრულიად ახალი ხილი. თავისი წვლილი პრობლემებში შეიატან ახალი ტიპის ამუნიციის წარმოების აუთვისებლობამ რაც გამოიხატა გამოუსადეგარი დენთის მარკის გამოყენებაში. ომის პირობებში ასეთი გადაიარაღება რა თქმა უნდა იყო რთული და რისკიანი პროექტი, რომელიც პრინციპში წარმატებულად განხორციელდა და დასრულდა. AR15 ევოლუციის პირველი პროდუქტი, M16А1 იყო საკმაოდ სრულყოფილი იარაღი, რომელშიც გამოსწორდა პრაქტიკულად ყველაფერი რაც იწვევდა პრობლემას ადრე. 1967 წლის 28 თებერვალს M16A1 გახდა აშშ-ის შეიარაღებული ძალების სტანდარტული საბრძოლო შაშხანა. ცვლილებები, რომლებიც საბოლოო ჯამში მოიყარეს თავი M16A1 უნდა აღინიშნოს ხორციელდებოდნენ ეტაპობრივად და ეს არ ნიშნავს, რომ ისინი ერთბაშად განხორციელდა M16А1-ში. ეს ცვლილებები საკმაოდ ბევრი იყო და მიუხედავად იმისა, რომ სათითაოდ მათ დიდი ეფექტი არ მოქონდა მთლიანობაში მათი ერთობლიობა ქმნიდა უფრო უკეთეს და საიმედო იარაღს. ცვლილებები სხვა და სხვა დროს ბევრი იყო, მაგალითად 1965 წელს შაშხანის საკეტების ნიკელით დაფარვა შეწყდა და ამის ნაცვლად ხდებოდა საკეტების პარკერიზაცია, რაც ამცირებდა ხახუნს და ზრდიდა საიმედოობას.

magazine knob

„დაცული“ მჭიდის ღილაკი გაჩნდა 1966 წელს, თუმცა ეს მოდიფიკაცია ხშირად ასოცირდება როგორც ძირითადი სხვაობა XM16E2-სა და M16А1-ს შორის.

ახალი 5.56 კალიბრის ამუნიციისთვის დენთის სპეციფიკაციების შემუშავება ცოტათი უფრო გაჭიანურდა. მხოლოდ 1970 წელს დენთის მწარმოებელმა ამერიკულმა  კომპანია Olin-მა შეიმუშავა საბოლოო სტანდარტები, რომელთა მიხედვითაც დენთი ამ კალიბრისთვის დღემდე იწარმოება.  ისე ნაკლებად ცნობილია, რომ თავდაპირველად არჩეული დენთის მარკა არ იყო შეცდომა. არჩევანი განპირობებული იყო იმ ფაქთით რომ ეს დენთი უფრო “გრილი” იყო და შესაბამისად მისი გამოყენება ამცირებდა ლულის ეროზიას მაგრამ ეს ხდებოდა დენთის წვის პროდუქტების რაოდენობის ზრდაზე რაც მთლიანობაში იწვევდა AR15- ის დენთის აირების სისტემის ზედმეტ დაბინძურებას.  ლულის ეროზიის შემცირება, როდესაც საქმე გვაქვს შაშხანასთან, რომლითაც შეიარაღებულია 2 მილიონიანი არმია, ეს არც ისე უმნივნელო ფაქტორია.

ეკონომია, რომელიც მიიღეს აშშ-მა სტოუნერი კონსტრუქციის შაშხანაზე გადასვლის შემდეგ იყო კოლოსალური. ახალი შაშხანა იყო უფრო მსუბუქი, ტექნოლოგიური და იაფი. ახალი ვაზნაც ასევე იყო უფრო მსუბუქი და იაფი. მსუბუქი კალიბრი ნიშნავდა მსუბუქ იარაღს და ნაკლებ დანახარჯებს ორივეს წარმოებაზე. შესაბამისად ჯარისკაცს შეეძლო ეტარებინა ამუნიციის უფრო დიდი მარაგი. M14 100 .30 კალიბრის ვაზნით იწონიდა 7.5 კგ-ს და იგივეს იწონიდა M16 მაგრამ 250 ვაზნით. M16 იყო ეფექტური 300 მეტრამდე მანძილზე და ამავე დროს უფრო უკეთესად ისროდა ჯერებით.

კარაბინის ისტორია. შეიარაღებულ ძალებში ყოველთვის არსებობდა მოთხოვნა კომპაქტურ და ძლიერ იარაღზე, რომელიც შეასრულებდა იგივე როლს რაც პისტოლეტ-ტყვიამფრქვევები. ბუნებრივია გამომდინარე M16 კალიბრიდან და მცირე მასიდან ლოგიკური იქნებოდა დამოკლებული შაშხანის ანუ კარაბინის შექმნა და შეიარაღებაში მიღება. სავარაუდოთ ყველაზე პირველი მოკლე AR15 არის კოლტის კარაბინი მოდელი R605, რომელის წარმოადგენდა შაშხანას უბრალოდ დამოკლებული ლულით.  ლულის სიგრძე იყო დაახლოებით 16 ინჩი ხოლო დენთის აირების მილის სიგრძე და კონფიგურაცია იყო უცვლელი. აღნიშნულ იარაღს შეზღუდულად იყენებდნენ სპეციალური დანიშნულების ძალები სამხრეთ-აღმოსავლეთში (ვიეტნამში) მაგრამ ექსპლუატაციაში ეს კომბინაცია აღმოჩნდა ნაკლებად საიმედო და იარაღიც ამოიღეს ექსპლუატაციიდან.

არ ვარ დარწმუნებული იმ დროს იყო თუ არა კარგად ცნობილი რამდენად მგრძნობიარეა სტოუნერის სისტემა დენთის აირების წნევის და იმპულსის მიმართ, წინააღმდეგ შემთხვევაში ალბათ გასაგები იქნებოდა, რომ კარაბინის შესაქმნელად მხოლოდ ლულის დამოკლებით წარმოიქმნებოდა მთელი რიგი პრობლემების. ასეა თუ ისე 1964 წელს ჩნდება ყვლაზე საინტერესო პროტოტიპი, რომელიც რეალურად წარმოადგენდა პირველ სერიოზულ და საფუძვლიან მოდიფიკაციას შაშხანის 20 ინჩიანი ლულით. კარაბინის პროტოტიპი იყენებდა განსხვავებული სიგრძის დენთის აირების მილს, რომელიც ცოტათი უფრო გრძელია ვიდრე ეხლანდელი კომერციული ე.წ. საშუალო სიგრძის 9 ინჩიანი სისტემა, ხოლო ლულის სიგრძე იყო 16 ინჩი. ცოტათი წინ თუ წავიწევთ თუ გავითვალისწინებთ ამას და ასევე იმ ფაქტს, რომ კოლტს ასევე ქონდა მოდელი R703 რომელიც იყენებდა დგუშიან ავტომატიკის სქემას, გამოდის, რომ კოლტმა დაასწრო ყველას რამდენიმე ათწლეულით და უკვე მაშინ ჩათვალა რომ ეს ყველაფერი (საშუალო სიგრძის დენთის აირების სისტემა და დგუშიანი სქემა) არ იყო საჭირო და არც იყო განსაკუთრებული სარგებელის მომტანი. ამ მაგალითმა და ისევე იმ ფაქტმა რომ ვერც ერთმა პერსპექტიულმა ახალმა სისტემამ ვერ შეცვლა აშშ-ის შეიარაღებულ ძალებში M4/M16 „პირდაპირი შეფრქვევის“ სქემით, უნდა დაგვაფიქროს იმაზე, რომ ის რასაც ჩვენ გვთავაზობენ (ან გვტენიან), კერძო კომპანიები, როგორც წინ გადადგმულს ნაბიჯებს და ორიგინალური სისტემის გაუმჯობესებას სინამდვილეში არის მარკეტინგული ხრიკი მეტი მოგების მიღების მიზნით და მეტი არაფერი. ასევე ეს ცხადია მეტყველებს იმაზე თუ რამდენად კარგად შეასრულა ჯინ სტოუნერმა თავის საშინაო დავალება და შექმნა სისტემა, რომელსაც უშედეგოდ აუმჯობესებენ 1963 წლიდან, იმ წლიდან როდესაც კოლტმა პირველად შესთავაზა სამოქალაქო პირებს ნახევრად ავტომატური სამოქალაქო AR15-ები.

დავბრუნდეთ ეხლა ისევ 60-ან წლებში და რაც შეეხება ზემოხსენებულ პროტოტიპს, ცოტა რამ არის ცნობილი მის შესახებ და უცნობია მისი ოფიციალური ინდექსი მაგრამ ის ფაქტი, რომ ეს კარაბინი არსებობდა არის უტყუარი. რაც შეეხება მოკლე 7 ინჩიან დენთის აირების სისტემას, რომელიც დღეს არის სტანდარტული კარაბინისთვის და ყველაზე ფართოდ გამოყენებული, ის პირველად გამოჩნდა ორ კოლტის კარაბინში, R607 და R608 მოდელებში.

r607

Сolt R607

პირველი (607) უნდა მიღებულ ყოფილიყო შეიარაღებაში, როგორც პისტოლეტ-ტყვიამფრქვევები ხოლო მეორე (608) ითვლებოდა „გადასარჩენ იარაღად“ რომელიც უნდა გამოეყენებინა სამხედრო მფრინავებს დაუსახლებელი ტერიტორიების თავზე კატაპულტირების შემთხვევაში. გარდა მოკლე 7 ინჩიანი დენთის აირების სისტემისა ორივე იარაღი იყენებდა უჩვეულოდ მოკლე, 10 ინჩიან ლულებს. ექსპლუატაციის დაწყებისთანავე ორივეს ქონდა სერიოზული პრობლემები საიმედოობასთან, რაც განპირობებული იყო მოკლე ლულებით. ასეთი სიგრძის ლულა იმ დროს დამახასიათებელი იყო არა შაშხანისთვის არამედ პისტოლეტ ტყვიამფქვევისთვის და კოლტი სწორედაც, რომ ცდილობდა შეექმნა ავტომატი, რომელიც იქნებოდა ისეთივე კომპაქტური და მსუბუქი, როგორც პისტოლეტ-ტყვიამფრქვევი. ბევრი ქვეყანა წავა იგივე გზით, მაგალითად სსრკ-ში ასე გაჩნდება იგივე კონცეფციის AKC-74У. გარდა ამისა ორივე აღნიშნულ იარაღს ახასიათებდა ძალიან დიდი გასროლის ხმა და ლულის ალი. დენთის აირების ნასვრეტიდან ლულის ბოლომდე მანძილი იყო ძალიან მოკლე, მიუხედავად იმისა, რომ დენთის აირების სისტემა თითქმის ორჯერ იყო დამოკლებული ლულა მთავრებოდა პრაქტიკულად წინა სამიზნე მოწყობილობის (დენთის აირების  ბლოკის) წინ რაც ცვლიდა წნევის და იმპულსის ხანგრძლივობის მაჩვეენებლებს. ამის გამოსწორების მიზნით ორივე იარაღზე დაყენდა 3.5 ინჩის სიგრძის ალმქრობი-კომპენსატორი, რომელიც ერთდროულად ამცირებდა ლულის ალს და ამავე დროს „ატყუებდა“ დენთის აირების სისტემას ლულის სიგრძის შესახებ ვინაიდან ხელს უწყობდა წნევის შენარჩუნებას. იგივე პრინციპით მაგალითად მოქმედებს ლულის მოწყობილობაც АКС-74У-ზე. R608 არასდროს არ მოხვედრილა შეიარაღებაში, ხოლო R607 მალე გადაიქცა R609 მოდელად.  R609 აღჭურვილი იყო დამახასიათებელი ფორმის ტელესკოპური კონდახით, რომელსაც ქონდა მხოლოდ ორი პოზიცია: დაკეცილი და გაშლილი, ასევე შეიცვალა ტიბჟირის კონსტრუქციაც, ურთიერთ ცვლადი ზედა და ქვედა ნაწილებით ინტეგრირებული ლულის და დენთის აირების მილის სიმხურვალისგან დასაცავი ფარით რომელიც იცავდა მსროლელის ხელებს დამწვრობისაგან. კარაბინის დამზადების ხარჯები შემცირდა და ის გახდა პირველი მოკლელულიანი AR15, რომელმაც ნახა ინტენსიური გამოყენება ვიეტნამში. ცნობილი როგორც  XM177(E1) მცირე მასისი და გაბარიტების გამო ის გახდა სასურველი იარაღი სხვადასხვა სპეციალური დანიშნულების ქვედანაყოფებისთვის. მიუხედავად რიგი გაუმჯობესებებისა ამ იარაღს მაინც ახასიათებდა  გარკვეული პრობლემები, როგორც საექსპლუატაციო თვისებებიდან გამომდინარე ასევე გამომდინარე შედარებით დაბალი საიმედოობიდან.  მორიგი მცდელობა უკეთესი იარაღის გამოშვების გახლდათ მოდიფიკაცია E2, რომელისაც ქონდა უკვე 11.5 ინჩიანი ლულა, იგივე ლულის მოწყობილობა და ასევე ქონდა  40მმ-ნი XM148 ტიპის ლულისქვეშა ყუმბარმტყორცნის დაყენების საშუალება.

ლოგიკურია გაგიჩნდებათ კითხვა რატომ იყო ამდენი პრობლემა მოკლე AR-15-ის საიმედოობასთან? საქმე იმაშია, რომ სტოუნერი ქმნიდა არა სამოქალაქო იარაღს არამედ სამხედრო იარაღს, რომელიც იქმნებოდა კონკრეტული სპეციფიკაციების მიხედვით და რაც მთავარია კონკრეტული ვაზნის ირგვლივ. სტოუნერმა შექმნა მსუბუქი, მარტივი და ტექნოლოგიური იარაღი. გარკვეულწილად ეს მოხდა დენთის აირების სისტემის უნივერსალურობის შემცირების ხარჯზე. პირდაპირი შეფრქვევის სისტემა, რომელიც მან გამოიყენა ერთის მხრივ არის მარტივი და პრაქტიკულად არ მოიცავს მოძრავ ნაწილებს და ესე იგი მექანიკურად უფრო საიმედოა მაგრამ ამავე დროს ის გარკვეულწილად მგძნობიარეა წნევის მიმართ, რომელიც საჭიროა იმისთვის რომ იარაღმა საიმედოდ იმუშაოს. როდესაც დენთის აირების ნასვრეტი განლაგდა სავაზნისგან 7 ინჩში და არა 12 ინჩში, როგორც ეს თავიდან იყო გათვალისწინებული, ხოლო ლულა დამოკლდა, შეიცვალა დენთის აირების იმპულსის მაჩვენებლები (აქ ლაპარაკია როგორც წნევაზე ასევე წნევის იმპულსის ხანგრძლივიბაზე). დაირღვა ტაიმინგი. რასაც მოყვა ბუნებრივია საიმედოობის შემცირება. აღნიშნული პრობლემა მინდა გითხრათ არ არის ადვილად გადასაწყვეტი და დღემდე  მაგალითად მოკლე 10 ინჩიანი AR15-ის თემა არის მე ვიტყოდი ბურუსით მოცული თუ შევეცდებით დავადდგინოთ რა არის საჭირო რომ ასეთმა სისტემამ საიმედოთ იმუშაოს. ხდება დამაბრუნებელი ზამბარის და ბუფერის წონებით თამაში, იცვლება დენთის აირების ნასვრეტის დიამეტრი (რაც ნაწილობრივ აგვარებს პრობლემას მაგრამ ხდის სისტემას სენსიტიურს სხვა და სხვა ვაზნების გამოყენების დროს). თუ ინდუსტრია ჩამოყალიბდა იმაზე თუ რა არის საჭირო რომ 14.5 ინჩიანმა კარაბინმა იმუშაოს საიმედოთ იგივეს ნამდვილად ვერ ვიტყვით 10/11 ინჩიან სისტემებზე. ზუსტად ამის გამო, რომ სპეციალური დანიშნულები ნაწილებს დაწყებული 60-ნი წლებიდან სურდათ კომპაქტური და საიმედო AR15 10 ინჩიანი ლულით და მყუჩით ერთ დროს გამოსავლად ითვლებოდა დგუშიანი HK416-ის მიღება შეიარაღებაში. უკანასკნელის გამოჩენა არანაირად არ იყო განპირობებული M4-ის და M16-ის ვითომ დაბალი საიმედოობით. სტანდარტული კარაბინის შემთხვევაში, დამძიმდა ბუფერები, გაძლიერდა ექსტრაქტორები, გასქელდა ლულები. დღეს 14.5 ინჩიანი AR15-ები ისევე საიმედოა, როგორც გრძელი AR15-ები.

ასევე მინდა ავღნიშნო, რომ მეტ წილად პრობლემები, რომლებიც მე ზემოდ აღვწერე ეხება სამხედრო იარაღს, რომლის ექსპლუატაცია ხდება მძიმე პირობებში და გარდა ამისა ასეთ იარაღს მოეთხოვება ჯერებით ხანგრძლივი სროლა. უმეტესობა პრობლემების, რომლებიც წარმოიშვება იარაღის ჯარში ექსპლუატაციის დროს თითქმის არ ეხება სამოქალაქო იარაღს, სადაც არ არის საჭირო ჯერებით სროლა, სადაც ხელმისაწვდომია უკეთესი ხარისხის კომპონენტები და იარაღი იშვიათად ხდება ისეთ მძიმე პირობებში, როგორც საბრძოლო მოქმედებების დროს.

დაუბრუნდეთ კარაბინის ევოლუციის თემას. მიუხედავად იმისა, რომ სამხედროები ზოგადად იყვნენ კმაყოფილები იმით თუ როგორ მუშაობდა XM177E2, კოლტში არ წყდებოდა მუშაობა უფრო საიმედო, უკეთესი კარაბინის შექმნაზე. 70-ან წლებში კოლტმა შექმნა დამატებით ორი კარაბინის მოდელი R651 და R652. მათი ძირითადი დამახასიათებელი ნიშანი იყო 14.5 ინჩიანი ლულები.  საქმე იმაშია, რომ მიუხედავად იმისა რომ ლულის მოწყობილობა/მოდერატორი დაყენებული უფრო მოკლე კარაბინებზე ასრულებდა თავის ფუნქციას კარგად, დენთის აირები მოდერატორში გავლისას გრილდებოდნენ და ილექებოდნენ მის კედლებზე რაც ითხოვდა მოდერატორის ხშირ წმენდას, წინააღმდეგ შემთხვევაში ის უბრალოდ ვეღარ ასრულებდა თავის ფუნქციას. ამიტომაც კოლტში გადაწყვიტეს ამ მოწყობილობაზე უარის თქმა და შესაბამისი სიგრძით დააგრძელეს ლულაც. არც ერთი ამ ორი მოდელიდან არ იყო ოფიციალურად მიღებული შეიარაღებაში თუმცა მათი შემდგომ მოდიფიკაციას R663-ს შეიარაღებული ძალები ყიდულობდნენ უკვე არსებული XM177E2-ის შესაცვლელად. მთლიანობაში ეს პროცესი დასრულდება იმით, რომ  1994 წელს აშშ-ის შეიარაღებაში მიიღეს კარაბინი ინდექსით M4. M4-ზე მუშაობა კოლტში დაიწყო 1988 წელს, როდესაც “ჯარმა” მოითხოვა კარაბინი მაქსიმალურად უნიფიცირებული M16A2-თან (უნიფიკაცია შეადგენს დაახლოებით 80%-ს). შუალედში კი სანამ კოლტის ჯადოქრები ახალ კარაბინზე მუშაობდნენ შეიარაღებული ძალები მცირე რაოდენობით იძენდნენ კოლტის კარაბინებს მოდელი 723, რომელსაც ქონდა შეცვლილი ხრახნების ბიჯი და ის მეტ ნაკლებად ამით წააგავდა M16A2-ს, რომელიც 80-ან წლებში მიიღეს შეიარაღებაზე (მაგრამ ამაზე მოგვიანებით). საბოლოო ჯამში შეიარაღებულ ძალებში M4-ის რამდენიმე მოდიფიკაცია განიცადა. თავდაპირველად M4 ისევე, როგორც M16A2 ისროლდა ფიქსირებული 3 გასროლიანი ჯერებით. მოდელი M4A1 უკვე ეს ოფცია ამოღებული ქონდა.  რაც უფრო იზრდებოდა M4-ების რაოდენობა ჯარში მით უფრო უნივერსალური ხდებოდა ის. ყველას მოწონდა მსუბუქი კომპაქტური და საიმედო იარაღი. პანამის და გრენადის ოპერაციებმა გაზარდეს კარაბინის მნიშვნელობა და ამ პერიოდიდან დაიწყო პროცესი, რომელიც დასრულდა როდესაც M4-მა შეცვალა M16 როგორც ფეხოსნის ძირითადი იარაღი. ჯარში ყოფნისას M4-მა გაიარა სამ მნიშვნელოვან პროგრამაში, რომლის შედეგადაც მსუბუქი კარაბინი გადაიქცა მოდულურ შეიარაღების სისტემად. პირველი იყო Modular Weapons System პროგრამა, რომელსაც მოყვა SOPMOD Block 1 და SOPMOD block 2. პირველის შედეგად M4  აღიჭურვა ტიბჟირით ოთხი უნივერსალური “პიკატიონის” სამაგრით, ხოლო ორი უკანასკნელი გულისხმობდა სხვა და სხვა დანიშნულების არჭურვილობის პაკეტის შექმნას, რომელიც გამოდგებოდა M4 -ზე დასაყენებლად და გახდიდა შესაძლებელს ამ იარაღის ადპატააციის სხვადასხვა დავალებების შესასრულებლად. ამჯერად მიმდინარეობს M4 -ის “პროდუქტის გაუმჯობესების პროგრამა” რომლის შედეგადაც ჩვენ მივიღებთ ალბათ ძალიან საინეტერესო პროდუქტს.

Coltm727tt

კოლტი მოდელი 727, რომელიც განკუთვნილი იყო არაბეთის გაერთიანებული საიმიროებისთვის. მათ უნდოდათ უფრო სქელი ლულა მაგრამ ყუმბარმტყორცნის დაყენების საშუალებით.  ასე გაჩნდა ე.წ. M4-ის ლულის პროფილი. მოდელი 727 მოგვიანებით გადაიზრდება M4-ში და მოხვდება აშშ-ის შეიარაღებაშიც. 

80-ან წლებში სამოქალაქო იარაღები 7-ინჩიანი დენთის აირების სისტემით გახდა ხელმისაწვდომი სამოქალაქო პირებისთვისაც. კოლტის სამოქალაქო SP1 Carbine ასევე იყენებდა 16 ინჩიან ლულას (რაც განპირობებული იყო საკანონმდებლო შეზღუდვებით) და ასევე ქონდა მთელი რიგი კონსტრუქციული ცვლილებები, რომლებიც გამორიცხავდნენ (ან გაართულებდნენ მაინც) სამოქალაქო იარაღში სამხედრო იარაღის ნაწილების გამოყენებას. დღეს სამოქალაქო კარაბინების 7 ინჩიანი დენთის აირების სისტემით უდიდესი პოპულრობით სარგებლობენ.

ბიჯები და ვაზნების ნომენკლატურა. თავდაპირველად ადრინდელ M16-ში ხრახნების ბიჯი იყო 1:14 ხოლო ხრახნების რაოდენობა – 4. ასეთი „ნელი“ ბიჯი იწვევდა ტყვიის სამიზნეში მოხვედრის შემდეგ დესტაბილიზირებას რასაც მოყვებოდა ტყვიის დაყირავება და ფრაგმენტაცია. საკუთარი ღერძის ირგვლის ტყვიის ბრუნვის სიჩქარის შემცირებით ტყვიის ცხვირი უფრო დიდი ამპლიტუდით მოძრაობდა ხოლო სამიზნეში  შედარებით დიდი კუთხით მოხვედრისას სწორედ ეს იწვევდა ტყვიის სწრაფ დესტაბილიზაციას და დაყირავებას რაც ქმნიდა ძალიან დიდ ჭრილობის არხს. შეგახსენებთ რომ მიუხედავად ბევრი პრობლემისა, რომელიც გამოვლინდა შაშხანის ადრინდელ ექსპლუატაციის პერიოდში პრაქტიკულად არც ერთი შენიშვნა არ მიღებულა კალიბრის არასაკმარის ეფექტურობაზე. პირიქით 5,56 მუდმივად ქებას იმსახურებდა, იმტიომ რომ პატარა თხლად ჩაცმულ ვიეტნამელებს ის საშინელ ჭრილობებს აყენებდა. ამ ეფექტის (ქსოვილებში დეტსაბილიზაციის) საიმედოდ უზრუნველყოფისთვის საჭირო იყო ასევე ტყვიის მაღალი სიჩქარე, რომელსაც უზრუნველყოფდა მშობელ ვაზნასთან (.222 რემინგტონი) შედარებით უფრო გაზრდილი მოცულობის მასრა და ასევე M16-ის სტანდარტული სიგრძის 20 ინჩიანი ლულა. მოგვიანებით არქტიკის პირობებში ტესტირებისას არადამაკმაყოფილებელი შედეგების გამო სიზუსტის მხრივ, ხრახნების ბიჯი შეიცვალა ოდნავ უფრო სწრაფით -1:12-ით ხოლო ხრახნების რაოდენობა გაიზარდა 6-მდე. 80-ან წლებში მოხდა AR15-ის ევოლუციის მორიგი ეტაპი რომელიც ასევე უკავშირდება ბიჯებს და ვაზნების ნომენკლატურას. მაგრამ მოხდა ეს პრქტიკულად შემთხვევით. ლაპარაკი მაქვს ხრანხების ბიჯის მორიგ შეცვლაზე და ახალი ტიპის ვაზნის შემოღებაზე, რომელმაც შეცვლა 55 გრანიანი M193. 5.56 კალიბრის M855-ის გამოჩენა ისევე როგორც 1:14 ბიჯიდან 1:7-ზე გადასვლა პირდაპირ უკავშირდება აშშ-ის შეიარაღებაში ახალი ტიპის ბელგიური ტყვიამფრქვევის მიღებას (M249 SAW). ცვლილება ვაზნის ნომენკლატურაში და ხრახნების ბიჯში განპირობებულია სწორედ ახალი ტიპის  „ოცეულის ავტომატური იარაღის„ გამოჩენით და არანაირად არ უკავშირდება მცდელობას გაუმჯობესებულიყო M16.  მოთხოვნა, რომელიც შეიარაღებული ძალების სარდლობამ წარუდგინა ტყვიამფრქვევის მწარმოებლებს ითვალისწინებდა ახალი ტყვიამფრქვევიდან სტანდარტული სამხედრო ჩაფხუტის გახვრეტის საშუალებას 800 მეტრზე და ასევე მგეზავ ვაზნას რომლის გეზი გამოჩნდებოდა 800 მეტრზე და  ზევით. ბელგიური ტყვიამფრქვევი FN Minimi აღმოჩნდა ყველაზე საიმედო და მსუბუქი  (იარაღი + 200 ვაზნა) და არჩეულ იქნა გამარჯვებულად. საინტერესოა, რომ „მინიმის“ ლულის ხრახნების ბიჯი თავდაპირველად იყო 1:9, რაც უზრუნველყოფდა ექსპერიმენტული 62 გრანიანი სტანდარტული და მგეზავი ვაზნის სტაბილიზაციას.  მაგრამ გამომდინარე იქიდან რომ მგეზავი ვაზნა ვერ უზრუნველყოფდა საჭირო წვის დროს (ტყვია უბრალოდ იყო ძალიან პატარა და ვერ იტევდა საკმარისი რაოდენობის მგეზავ ნივთიერებას), საჭირო გახდა ტყვიის დაგრძელება (რამაც თავისთავად შეცვალა ბალისტიკა) მაგრამ ეს ნაბიჯი არ იყო საკმარისი რომ გეზი ყოფილიყო ხილვადი 800 მეტრის ზევით. თავის მხრივ სამხედროებს შემდგომ მოუწიათ თავდაპირველი მოთხოვნის შეცვლა და პუნქტი, უმეტეს 800 მეტრისა შეიცვალა პუნქტით, მინიმუმ 800 მეტრამდე ხილვადი გეზით. გამომდინარე იქიდან, რომ 1:9 ბიჯი უკვე ვერ ახდენდა გრძელი მგეზავი ტყვიის ადეკვატურ სტაბილიზირებას, გახდა საჭირო ბიჯის მორიგი „დაჩქარება“ 1:9-დან 1:7-მდე.  მას მერე რაც მოვიდა M16A2-ის შეიარაღებაში მიღების დრო, თავისთავად წარმოიშვა მოთხოვნა რომ გაუმჯობესებულ შაშხანას გამოეყენებინა იგივე ვაზნები რაც მსუბუქ ტყვიამფრქვევს. აი ასე გაჩნდა 1:7 ხრახნების ბიჯი M-16-ში და უკვე შემდგომ M-4-შიც. გამომდინარე იქიდან, რომ ახალი ვაზნა/ბიჯის კომბინაცია არ იქმნებოდა ტერმინალური ეფექტურობის უზრუნველყოფის გათვალისწინებით, ხოლო 14.5 ინჩიანმა ლულამ M-4-ში დამატებით შეამცირა საწყისი სიჩქარე, წარმოიშვა პრობლემა რა დროსაც დაყირავება ფრაგმენტაციის ეფექტი, რომელიც განაპირობებდა 5,56 კალიბრის ეფექტურობას უკვე ისე საიმედოდ არ ხდებოდა, რამაც წარმოშვა დისკუსია ახალი ტიპის ვაზნის კონსტრუქციაზე, რომელიც დღემდე არ შეწყვეტილა. როგორც ხედავთ AR-15-ის ევოლუციის პროცესის მჭიდრო კავშირი ამერიკელ სამხედროებთან იყო როგორც წყევლა ასევე ლოცვა.

უნივერსალური 1:9 ბიჯი. 90-ან წლებში დაიწყო სამოქალაქო სექტორში AR15 ტიპის შაშხანების და კარაბინების პოპულარობის სწრაფი ზრდა. შემდგომ დაიწყო კონფლიქტები ერაყში და ავღანეთში. იქიდან დაბრუნებული ჯარისკაცებს მოქონდათ ცოდნა და გამოცდილება, რომელიც აისახებოდა როგორც კარაბინის ფლობის ტექნიკის დახვეწაში ასევე პირდაპირ ზემოქმედებდა ინდუსტრიაზე, რომელიც უშვებდა იარაღებს და მათთვის განკუთვნილ აქსესუარებს. გარდა ამისა ჯარისკაცები, რომლებმაც სათანადოდ შეაფასეს ამ სისტემის დადებითი მხარეები, სახლში დაბრუნებისას სურდათ ეყიდათ იგივე სისტემის იარაღები და მათ ბუნებრივია ბაძავდნენ უბრალო ადამიანებიც, რომლებიც ამერიკის მიერ გამოცხადებულ გლობალურ ომზე ტეროროზმის წინააღმდეგ სურდათ ადეკვატურად დაეცვათ თავისი სახლი და ოჯახები.  AR15 გახდა ნამდვილი „სახალხო“ იარაღი და ფავორიტი ყველა წრეში სადაც ხდებოდა იარაღის გამოყენება, დაწყებული მონადირეებიდან და დამთავრებული სპორტსმენი მსროლელებით და სამართალდამცავი სტრუქტურებით. თავის მხრივ ინდუსტრია ითვისებდა ტექნოლოგიებს და აუმჯობესებდა წარმოების ხარისხს.  ყველაფერი ეს ხელს უწყობდა ისეთი გარემოს შექმნას რა დროსაც საკუთარი სპეციფიკაციებით AR15-ის აწყობა ცალ ცალკე ნაყიდი დეტალეებისგან ისეთივე ადვილი იყო, როგორც ახალი უკვე აწყობილი იარაღის ყიდვა იარაღების მაღაზიაში.

აღსანიშნავია, რომ სამოქალაქო AR15-ში დღეს დომინირებს ხრახნების ბიჯი 1:9, რომელიც არის საუკეთესო უნივერსალური ბიჯი და გამოდგება იმისთვის, რომ AR15-მა დამაკმაყოფილებლად ისროლოს ნებისმიერი წონის ტყვია, თუმცა საუკეთესო შედეგები მიიღწევა 55 – 62 გრანიანი ტყვიებით. თუ ეს საკმარისი არ არის მაშინ თქვენთვის გამოდგება შემდეგი მარტივი წესი, რომელიც უკავშირდება ბიჯის და ტყვიის წონის კომბინაციის არჩევას. მსუბუქი ტყვიები (40 გრანი) 1:12, საშუალო წონა (55-62 გრანი) – 1:9, მძიმე ტყვიები (77-100 გრანი) 1:7. ზოგადად ცნობილია, რომ ბიჯის არჩევა უნდა იყოს დამოკიდებული ტყვიის სიგრძეზე და საწყის სიჩქარეზე მაგრამ ამ შემთხვევაში ჩვენ საუბარი გვაქვს მხოლოდ 5.56X45 კალიბრზე, რომელსაც ზემოაღნიშნული წესი მიესადაგება. გამომდინარე იქიდან, რომ კომერციული ვაზნების უმეტესობა არის საშუალო წონის, შესაბამისად სამოქალაქო AR15-ში დომინირებს უნივერსალური 1:9 ბიჯი.

M16A2/A3/A4. 1978 წელს აშშ-ის არმიის არსენალებში არსებული M16A1-ების დიდი ნაწილი უახლოვდებოდა სიცოცხლის ციკლის დასასრულს. გაჩნდა მოთხოვნა ახალ შაშხანაზე, რომელიც იქნებოდა შუალედური მოდელი, მანამ სანამ ჯარი მიიღებდა, რომელიმე პრინციპიაlურად ახალ პერსპექტიულ სისტემას, როგორც იმ დროს იყო მაგალითად ხეკლერ&კოხის G11, თავისი მასრის გარეშე ვაზნებით. „პროდუქტის გაუმჯობესების პროგრამა“ ერთობლივი წამოწყება კოლტის, არმიის და საზღვაოფეხოსანთა კორპუსის დაიწყო 1979 წელს და ცხრა თვეში მის დაწყებიდან კოლტმა წარმოადგინა თავისი გაუმჯობესებული შაშხანა მოდელი 701. ცვლილებები მოიცავდა უფრო სქელ ლულას, ალმქრობს, რომელსაც აკლდა მეექვსე ნასვრეტი ძირში რასაც იდეაში უნდა მოყოლოდა ლულის ხტომის შემცირება. შეიცვალა ტიბჟირის კონსტრუქცია, რომელიც გახდა ისეთივე როგორც XM177 კარაბინებში, ავტომატური სროლის რეჟიმი შეიცვალა ფიქსირებული სამ გასროლიანი ჯერების რეჟიმით (რამაც დაამძიმა სასხლეტი), შეიცვალა უკანა სამიზნე მოწყობილობის კონსტრუქცია, რომელიც გახდა უფრო მოსახერხებელი. ასევე გამყარდა ქვედა რესივერის კონსტრუქცია ხოლო ზედა რესივერზე გაჩნდა „კუზი“ რომელიც იცავდა ცაცია მსროლელს სახეში მასრების მოხვედრისაგან. განხორციელდა ასევე უკვე ნახსენები ბიჯის შეცვლა და რიგი სხვა მოდიფიკაციების.  გარდა შაშხანისა კოლტმა ასევე გამოუშვა ხუთი სხვა მოდიფიკაცია: მოდელი 703 უფრო მსუბუქი ლულით; მოდელი 711 იგივე რაც 701 მაგრამ A1-ის უკანა სამიზნე მოწყობილობით. ასევე ორი კარაბინი 723 (14.5 ინჩინანი ლულით) და 733 (11.5 ინჩიანი ლულით) და მოდელი 741, მსუბუქი ტყვიამფრქვევი (რუსული РПК-ს ანალოგი). რაც შეეხება M16A3-ს ის არის პრაქტიკულად იგივე შაშხანა რაც A2, მხოლოდ ჯერებით სროლის საშუალებით. მისი წარმოება დაიწყო დაახლოებით 1994 წელს და ძირითადად მიეწოდებოდა საზღვაო ფლოტს. რაც შეეხება A4-ს ეს არის უკანასკნელი შაშხანა, რომელიც მოხვდა შეიარაღებაში. იარაღი პრაქტიკულად არის იგივე რაც A2 უბრალოდ ის იყენებს ბრტელ ზედა რესივეერს „პიკატინის“ სამაგრით და Knight Armaments Company-ს M5 RAS მოდელის ტიბჟირს ასევე ოთხი პიკატინის სამაგრით.

4rifles

კოლტის სამი შაშხანა. ზევიდან ქვევით: A1; A2; A4. 

A2-ში ასევე აუმჯობესდა სამიზნე მოწყობილობები, წინა სამიზნე მოწყობილოა “მუშკა” გახდა დაკუთხული ფორმის ნაცვლად დამრგვალებულისა, ხოლო უკანა სამიზნე მოწყობილობა მას ერგო პრაქტიკულად უცვლელად კოლტის მსუბუქი ტყვიამფრქვევისგან და გახდა რეგულირებადი ორივე სიბრტყეში.

M855-ის გაუმჯობესების მცდელობები. ავღანეთში და ერაყში საბრძოლო მოქმედებებმა და შედარებით მოკლე 14.5 ინჩიანი ლულით აღჭურვილი M4 ტიპის კარაბინების ფართო გავრცელებამ ყველა საბრძოლო ნაწილში, წარმოშვა მოთხოვნა უფრო ეფექტურ ვაზნაზე. გაუმჯობესება საჭირო იყო სამი მიმართულებით: ტერმინალური ეფექტი, ბარიერებში გასვლის შემდგომ სამზინეზე უკეთესი ზემოქმედება და ეფექტური სროლის მანძილის გაზრდა. აღნიშნულმა მოთხოვნამ წარმოშვა  სამი ახალი კონსტრუქციის ვაზნა,  რომელიც მოხვდნენ შეიარაღებაში. რაც შეეხება წინაღობების უკან დამალული სამიზნეების განადგურებას, ამისთვის შეიქმნა M855A1, რომელიც გარდა იმისა, რომ უკეთესად „ხვრიტავდა“ ასევე ქონდა (გადაუმოწმებელია) უკეთესი ტერმინალური ეფექტი „რბილ“ სამიზნეებზე. გარდა ამისა ტყვია ასევე არ შეიცავდა ტოქსიკურ ლითონს (ტყვიას). სამწუხაროდ ყველაფერი ეს მოხდა წნევის ზრდის ხარჯზე, რომელიც სტანდარტული 855-ის შემთხვევაში არის 55.000 psi ხოლო А1-ის შემთხვევაში არის 63.000 psi.  გარდა ამისა უკანასკნელი უფრო ძვირიც ღირს. მეორე ვაზნა არის MK318, შექმნილი საზღვაო ფეხოსანთა მოთხოვნით. ვაზნა შედგება ტყვიისგან შებრუნებული თხელი გარსით, რის გამოც წვერი ტყვიის არის ჩახვრეტილი, წვერის უკან არის პატარა ტყვიის გული, ხოლო ტყვიის ფუძე არის მთლიანად სპილენძის. ეს ტყვია უკეთესად გადის ისეთ წინაღობებში როგორიც არის უსაფრთხო შუშის ბარიერები და ავტომობილის ძარა. ამავე დროს თხელი გარსის გამო რბილ ქსოვილებში ის უკეთესად ფრაგმენტირდება. საწყისი სიჩქარე მოკლე ლულიდან არის მაღალი რაც უზრუნველყოფს შედარებით უკეთეს ბალისტიკას და თეორიულად ზრდის ტყვიის ტერმინალურ ეფექტურობას. მისი გამოჩენა კორპუსში განპირობებული იყო როგორც M855A1-ის დეფიციტით ასევე გარკვეულ წილად კორპუსის სარდლობის განსხვავებული ხედვით ამ საკითხზე. წარდგენილი, როგორც დროებითი ზომა, სანამ  M855A1-ის მასობრივი წარმოება დალაგდებოდა ეს ვაზნა ასევე უფრო ძვირია ვიდრე А1 და ასევე ითვლება როგორც შედარებით უფრო ეფექტური ვიდრე პირველი. მესამე ვაზნა არის ცნობილი, როგროც MK262 (mod 0, mod 1). ის შეიქმნა ამერიკული კომპანია Black Hills-ის და აშშ-ის შეიარაღებული ძალების ზუსტი სროლის ნაკრების თანამშრომლობის შედეგად. მოგვიანებით (1999 წელს) საქმეში ჩაერთო აშშ-ის ფლოტის სახმელეთო ბრძოლების კვლევითი ცენტრი, რომელიც ეძებდა ზუსტ და შორსმსროლელ ვაზნას მათი 5.56 კალიბრის ექსპერიმენტული სნაიპერული სისტემისთვის (Mk12 SPR). MK262 სწორედაც თავიდანვე იქმნებოდა შედარებით შორ მანძილებზე ზუსტი სროლისთვის (600 მეტრამდე).  ეფექტური როლის მანძილის გაზრდა იყო AR15-ის ევოლუციის მნიშვნელოვანი ეტაპი. M16 M193 ტიპის ვაზნით იყო ეფექტური 400 მეტრამდე სროლისას. ახალი იარაღებიდან, რომლებიც წარმოადგენდნენ AR15-ის მოდიფიკაციებს  (SAM-R საზღვაო ფეხოსნებისთვის და SDM-R არმიისთვის) შესაძლებელი იყო ეფექტური სროლა 600 მეტრზე და არსებობს უამრავი მაგალითი ეფექტური და ზუსტი სროლის 800 მეტრამდე მანძილზე. ვაზნა რომელიც შეიარაღებაში მიიღეს 2002 წელს აღმოჩნდა იმდენად ეფექტური ასევე კარაბინებიდან სროლისას (გავიხსენოთ ბიჯი 1:7), რომ მისი გამოყენება სპეც დანიშნულების ძალებში ხდებოდა პარალელურად „მოიერიშეების“ და სნაიპერების მიერ. აქ კიდე ისევ თავი იჩინა სტოუნერის სისტემის სენსიტიურობამ წნევის და წნევის იმპულსის ხანგრძლივობის  მიმართ. გახშირდა კარაბინებში მასრის არ ამოგდების შემთხვევები. მიზეზი იყო კარაბინების შედარებით მოკლე დენთის აირების სისტემის სიგრძე (7 ინჩი) რაც წარმოშობდა მეტ წნევას დენთის აირების მილში. „ბლეკ ჰილს“ დაჭირდა სულ რაღაც 75 000 ვაზნის გასროლა ტესტირების რეჟიმში, რომ ზუსტად დაედგინა პრობლემის მიზეზი და გამოესწორებინა ის. ეს უკანასკნელი ვაზნა არის ერთადერთი დასახელებული სამიდან, რომლის ეფექტურობა და წარმატება არ იწვევს ეჭვს.

ფორვარდ ასისტი. ერთ ერთ მნიშვნელოვან ნაბიჯად M16-ის საიმედოობის გაუმჯობესების ითვლება იარაღის კონსტრუქციაში ე.წ. „ფორვარდ ასისტის“ დამატება (ეს მოხდა 1963 წელს ყველა შაშხანაზე გარდა საჰაერო ძალების შეკვეთით დამზადებულებისთვის). ეს მარტივი კონსტრუქციის მექანიზმია, რომელიც წარმოადგენს ზამბარიან ღილაკს, რომელიც უერთდება „ენას“. ღილაკზე განმეორებითი დაჭერისას „ენა“ ზემოქმედებს საკეტზე ამოჭრილ ღარებთან და აიძულებს მას იმოძრაოს წინ. დაახლოებით იგივე პრინციპით მაგალითად მუშაობს “დომკრატი”. ფორვარდ ასისტის არსებობა განპირობებულია სტოუნერის შაშხანის კონსტრუქციით, რომელშიც საკეტის სახელური განცალკევებულია საკეტთან და მას შეუძლია მხოლოდ გამოწიოს საკეტი უკან მაგრამ ვერ აიძულებს მას მივიდეს წინა მდგომარეობაში თუ რამე საკეტს ამაში ხელს უშლის ხოლო დამაბრუნებელი ზამბარის ენერგია არ არის საკმარისი სხვა რაიმე გზა საკეტის წინ მიწევის და მისი ლულაზე ძალით დახურვის არ არსებობს, ამიოტმაც საჭირო ხდება ფორვარდ ასისტის გამოყენება.   ბევრი ტაქტიკოსი თვლის, რომ თუ საკეტი არ დაიკეტა ბოლომდე ეს მეტყეველბს რაღაც პრობლემაზე და მისი გაღრმავება საკეტის ძალით დაკეთვით „ფორვარდ ასისტის“ დახმარებით არის უაზრობა. ბევრი თვლის რომ მისი გამოჩენა იარაღზე იყო განპირობებული მცდელობით დამტკიცებულიყო რომ პრობლემები საიმედოობასთან მოგვარდა და აი ბატონო დეტალი რომლის საშუალებითაც პრობლემა გადაწყდა. ასეა თუ ისე ეს მექანიზმი კვლავ ყენდება ყველა სამხედრო AR-15-ზე და კომერციული იარაღების 99%-ზე თუმცა საინეტერესოა რომ მას ვერ ნახავთ მაგალითად AR 10-ზე.  ჩემი აზრით არაფერი ცუდი მის არსებობაში არ არის. ეს მექანიზმი მარტივია და პრაქტიკულად არასდროს არ ფუჭდება. 2013 წლის 5 ნოემბერს ჟურნალ Guns&Ammo-ში გამოქვეყნდა კეიტ ვუდის სტატია ამ თემაზე სადაც მან გამოკითხა 5 ადამიანი მდიდარი საბრძოლო გამოცდილებით, ასევე მათ შორის კრის ბარეტი იარაღების კონსტრუქტორი, ასევე კაილ ლამბი (ცნობილი ინსტრუქტორი და სპეცდანიშნულების ძალების ვეტერანი) და ლარი ვიკერსი (ასევე სპეც დანიშნულების ძალების ვეტერანი, ინსტრუქტორი და ადმიანი რომელიც იდგა H&K416-ის შექმნის უკან). 5-ვე რესპონდენტმა დაადასტურა AR-15-ზე ამ მოწყობილობის არსებობის მიზანშეწონილობა. დავამატებ მხოლოდ, რომ ამის გამო არ არის საჭირო საკეტის სახელურის კონსტრუქციის კრიტიკა. ასეთ სახელურს აქვს ერთი მნიშვნელოვანი უპირატესობა. სროლის დროს საკეტის სახელური ვერაფერს ვერ გამოედება და არ გაჭედვას საკეტს. სროლის დროს იარაღზე არ მოძრაობს არც ერთი დეტალი რაც ნიშნავს, რომ იარაღი შეგიძლიად მიაბჯინოთ რამე საყრდენს ან ისროლოთ მიწასთან ახლოს (რა თქმა უნდა ისე რომ მასრას ქონდეს საშუალება დატოვოს იარაღი).  გარდა ამისა „ფორვარდ ასისტის“ არსებობა გაძლევთ საშუალებას საკეტი ნელა, ხმაურის გარეშე დაკეტოთ.  ეს მექანიზმი არ დაგჭირდებათ ალბათ არასდროს მაგრამ თუ დაგჭირდათ ჯობია, რომ ის იარაღზე იყოს.

gooassist

“ასისტის” კონსტრუქცია მარტივია და პრაქტიკულად უკვდავი. ზედა მარცხენა სურათი არის ადრინდელი ვარიანტი, ზედა მარჯვენა –  თანამედროვე. 

კონდახები. თუ AR-15-ის ევოლუციაზე ვსაუბროთ არ შეიძლება არ ვთქვათ ორი სიტყვა კონდახებზე იმიტომ, რომ კონდახის კონსტრუქციაც განიცდიდა ცვლილებებს. რაც შეეხება ფიქსირებულ კონდახებს აქ საქმე ძირითადად გვაქვს ორ ტიპთან. ესენია A1 და A2 ტიპის კონდახები. სხვაობა არის მასალაში და სიგრეში. უკანასკნელში გამოიყენება ყფრო მყარი მასალა ხოლო საზღვაო ფეხოსნების მოთხოვნით ის ასევე უფრო გრძელიც არის (A2 იმიტომ რომ ახალი კონდახი პირველად გამოჩნდა M16A2-ზე). გრძელი კონდახი კარგია დაწოლილი დგომარეობიდან მიზანში სასროლად მაგრამ უმეტესობასთვის ეს კოდახი აღმოჩნდა ნაკლებად მოსახერხებელი. აღსანიშნავია, რომ თავდაპირველად უნდა ყოფილიყო ორი სიგრძის A2 ტიპის კონდახი, მოკლე და გრძელი მაგრამ საბოლოო ჯამში დარჩა მოხლოდ ერთი – გრძელი. პირველი დასაკეცი/ტელესკოპური კონდახები გამოჩნდა XM177-ზე. თავდაპირველად მათ ქონდათ მხოლოდ ორი პოზიცია გახსნილი და დაკეტილი. საველე პირობებში ხშირად ხდებოდა კუსტარულად ბუფერის მილის გადაკეთება, დამატებითი ნასვრეტების ამოჩარხვა რაც უზრუნველყოფდა კონდახის მორგების საშუალებას ინდივიდუალური მსროლელის მოთხოვნების დასაკმაყოფილებლად. ასე უკვე თანამედროვე ტელესკოპურ კონდახებზე არის 4, 6 და 7 პოზიციაც. გამომდინარე იქიდან რომ დღევანდელი მასალები უფრო უკეთესია და ტელესკოპური კონდახები უფრო გამძლეა მათი გამოყენება ატარებს მასიურ ხასიათს. ტელესკოპური კონდახების კონსტრუქცია არ იცვლება პრინციპში თუ არ ჩავთვლით რომ იცვლება მათი ფორმები და მათ შორის ხდება შესაძლებელი გარკვეული აქსესუატების მათში შენახვა.

P1020382

მაგალითად ავტორის კუთვნილი კარაბინი აღჭურვილია ასეთი SOPMOD კონდახით, რომელიც უფრო გაბარიტულია მაგრამ მას აქვს ორი ადგილი სადაც ინახება დამატებითი ელემენტები ფანრისთვის და ასაწყობი რკინის შომპოლი.

ubr_small

ასევე პოპულარობით სარგებლობს ამერიკული კომპანია Magpul-ის გასაშლელი კონდახი მოდელი UBR. ერგონომიულად ის ისეთივე მოსახერხებელია როგორც ფიქსირებული მაგრამ ამავე დროს შესაძლებელია მისი სიგრძის რეგულირება.

90-ან წლებში პატენტებს, რომლებითაც იყო დაცული AR15-ის კონსტრუქცია გაუვიდათ მოქმედების ვადა და უამრავმა კომპანიამ დაიწყო სამოქალაქო AR15-ის გამოშვება. უნდა ითქვას, რომ სტარტი საკმაოდ მძიმე იყო. გამომდინარე იქიდან რომ ბევრი კომპანია ცდილობდა მალე დაეწყო ახალი იარაღების გამოშვება ხარისხს დიდი ყურადღება  არ ექცეოდა. სწორედ ამ პერიოდში გამოჩნდა ჩამოსხმის მეთოდით დამზადებული ქვედა რესივერები და კოპირებული დეტალები (backward engineering). მწარმოებლებს კარგად არ ესმოდათ პროცესები, რომლებსაც ადგილი ქონდა იარაღში გასროლის დროს და ბუნებრივია ამის გამო ყველაზე მეტად ზარალდებოდა ისევ კარაბინების საიმედოობა, რომელთა დენთის აირების სისტემის ჭკუაზე მოყვანა არ ეხერხებოდა არავის (გარდა კოლტისა). ის ფაქტი რომ კოლტი გაცილებით უფრო წინ წასული იყო ხოლო დანარჩენებს დაჭირდათ მეტი დრო რომ დაეწიონ და გაასწრონ მას, დღემდე ხელს უწყობს კოლტის გაყიდვებს, იმიტომ რომ დღემდე ზოგადად ითვლება რომ კოლტი უშვებს საუკეთესო AR15-ს და საუკეთესო კომპონენტებს თუმცა ჩემი აზრით უკვე კარგახანია საკმარისად ბევრი კომპანია უშვებს ბევრად უკეთეს პროდუქციას. ზუსტად ამ პერიოდს, როდესაც ახალი მწარმოებლები წააწყდნენ პრობლემებს საიმედო მოკლელულიანი AR15-ის წარმოებასთან ემთხვევა ე.წ. საშუალო სიგრძის (ასევე ცნობილი, როგორც კომერციული) დენთის აირების სისტემის გამოჩენა. ორი კომპანია  Knight’s Armament და Eagle Arms-მა ერთდროულად დაიწყეს იარაღების წარმოება 9 ინჩიანი დენთის აირების სისტემით, რომელიც ოპტიმიზირებული იყო 16 ინჩიანი ლულისთვის. ამ სიგრძის ლულა არ ითხოვდა სპეციალურ ნებართვას იმისთვის რომ გამხდარიყო უბრალო ადამიანის საკუთრება და პრინციპში დღემდე ეს არის სამოქალაქო კარაბინის ყველაზე პოპულარული ლულის სიგრძე აშშ-ში.

411535593

ევოლუციის უჩვეულო შედეგი, ამერიკული კომპანია Stag Arms-ის კარაბინი გათვლილი ცაციაზე . ბევრი კომერციული AR15 იყიდება ასეთ კონფიგურაციაში – სამიზნე მოწყობილობების გარეშე, და მყიდველს უტოვებს მათ არჩევანს. 

AR15-ის პლატფორმა განიცდიდა ევოლუციას ასევე მასზე დასაყენებელი სხვა შეიარაღების სისტემების წყალობით. 1964 წლიდან ვიეტნმაში გაიგზავნა კოლტის მიერ წარმოებულ ლულისქვეშა ყუმბარმტყორცნი მოდელი XM148. ეს იყო პასუხი მოთხოვნებზე, რომელიც უშუალოდ საველე პირობებში წარმოიქმნა.  ხელის მსუბუქი ყუმბარტმტყორცნის როლს იქ ასრულებდა ცალმუხტიანი M79. ხოლო ჯარისკაცი რომელიც იარაღდებოდა ამ სისტემით თავის დასაცავად ქონდა მხოლოდ პისტოლეტი რაც იყო არასაკმარისი ახლო ბრძოლებში. ამიტომ ჯარისკაცები ზოგჯერ ჭრიდნენ ყუმბარმტყორცნის კონდახს და ის კუსტარულად მაგრდებოდა M16-ის ქვეშ. სწორედ ამან უბიძგა კოლტს შეექმნა ლულისქვეშა ყუმბარმტყორცნი სულ რაღაც 47 დღეში. კონცეფცია გამოდგა ძალიან წარმატებული  მაგრამ ყუმბარმტყორცნი იყო ზედმეტად რთული კონსტრუქციის და ნაკლებად საიმედო. შესაბამისად უკვე 1969 წელს ის იცვლება M203 ტიპის ლულისქვეშა ყუმბარმტყროცნით. კონკურსში XM148 შემცვლელზე მონაწილეობდა სამი კომპანია, AAI Corp (გამარჯვებული), Ford Aerospace და Aero-jet General.  M203-ის წარმოების უფლება გადაეცა კოლტს 1971 წელს. M203  აღმოჩნდა ძალიან საიმედო და ეფექტური სისტემა, რომელიც დღემდე არის შეიარაღებაში.

xm148203

ზევით XM148, ქვევით M203

M203 ძალიან გავს XM148-ს მაგრამ არის გაცილებით უფრო მარტივი და ადვილიც არის მოვლა მომსახურებაში. სისტემა იყენებს „მაღალი-დაბალი წნევის“ პრინციპს, რის გამოც უკუცემა არის ძალიან მცირე, ხოლო მისი გამოყენება არ ამცირებს იარაღის რესურს რომელზეც ის არის დაყენებული. ასე მაგალითისთვის, საბჭოთა ანალოგის ГП-25-იდან სროლისთვის საჭიროა სპეციალური ამორტიზატორი რომელიც კონდახზე ყენდება ხოლო გარკვეული გასროლების რაოდენობის შემდეგ ყუმბარმტყორცნი უნდა მოიხსნას და ავტომატის ექსპლუატაცია უნდა გაგრძელდეს უკვე მის გარეშე. გამომდინარე იქიდან რომ M203-ზე გადატენვისთვის ლულა უნდა გაიწიოს წინ, ჭურვის შიგნით მოთავსება ადვილია როგორც მარცხენა ასე მარჯვენა მხრიდან ხოლო ხელი ჭურვით არ ხვდება ლულის ახლოს.

ასევე უნდა აღინიშნოს რომ გარდა ლულისქვეშა ყუმბარმტყორცნისა AR15-ზე ასევე გამოიყენება ლულისქვეშა 12 კალიბრის თოფი. რამდენიმე კომპანია იყო დაკავებული ასეთი თოფების მოდიფიკაციით და AR15-ზე დაყენებით. აქიდან მინიმუმ ორი სისტემა მოხვდა შეიარაღებაში. 80-ან წლებში იარაღების ოსტატი ჯონატან არტურ სინერი სთავაზობდა თავის კლიენტებს რემინგტონ 870-ის ან ნახევრად ავტომატური რემინგოტნ 1100-ის მონთაჟს ნებისმიერ AR15-ზე. ასევე Knights Armament Company-იმ 80-ან წლებში გამოუშვა საკუთარი სისტემა ისევ და ისევ რემინგტონ 870-ის გამოყენებით, რომელსაც ეწოდა Masterkey. სახელი თავისთავად მიგვანიშნებს რა დანიშნულებას ასრულებს ეს სისტემა – შეღწევა შენობაში კარებების საკიდების და საკეტების გასროლით განადგურების გზით. ჩაითვალა, რომ ცალკე თოფის თრევას ჯობია ის ყოფილიყო მოთავსებული პირდაპირ შაშხანაზე, როგორც თავის დროზე ყუმბარმტყორცნი. რამდენად ეფექტური გამოდგა ეს კონცეფცია ჩემთვის უცნობია მაგრამ ორივე ზემოაღნიშნულ მოწყობილობას გაუჩნდა უფრო თანემედროვე ანალოგო რომელსაც უშვებს C-More Systems და რომელიც შეიარაღებაშია 2003 წლიდან. M26 MASS (ქვედა სურათი) წარმოადგენს მჭიდიან თოფს, რომელიც იტენება ხელით (გრძივად მოძრავი საკეტის საშუალებით). თოფი „იკვებება“ სექტორული მჭიდისგან რომელიც იტებს 3 ან 5 ვაზნას.  ეს სისტემა დღემდე შეიარაღებაში იმყოფება.

mass26

ოპტიკა. ზოგადად AR15-ის ოპტიკების თემა იმსახურებს ცალკე სტატიას და ალბათ რაიმე სპეციალურ გაამოცემასაც (წიგნს). გამომდინარე იქიდან რომ ამ სისტემის იარაღები გამოიყენება ახლო ბრძოლებშიც და 1000 იარდზე სასროლადაც და დაუმატეთ ამას ასევე მრავალი კალიბრის ოფცია მიხვდებით, რომ, ოპტიკის არჩევანიც შესაბამისად არის შეუზღუდავი. AR15-ის პოპულარობამ გარკვულწილად ასევე წარმოშვა მთელი კლასი ოპტიკური სამიზნეების, რომლებიც განკუთვნილია ამ იარაღზე დასაყენებლად და ძალიან მათ შორის პოპულარულია პატარა გადიდების ოპტიკური სამიზნეები განათებული ბადით და მასში ინტეგრირებული ტყვიის ვარდნის კომპენსატორით. ასევე AR15-ის მასიურმა გამოყენებამ წარმოშვა კომბინირებული ოპტიკური სამიზნეები  და ასევე ე.წ. გამადიდებლები, ოპტიკური მილები, რომლებიც მუშაობენ კოლიმატორთან ერთად, ყენდებიან მის უკან და უზრუნველყოფებ 3-4 ჯერად გადიდებას. სხვადასხვა ოპიკური მოწყობილობების ერთდროულად გამოყენება არ არის რაიმე ახალი მაგრამ AR15-ის ევოლუციის შედეგად ასეთი კომბინაციების გამოყენება გახდა გაცილებით უფრო მასობრივი პრაქტიკა ვიდრე ოდესმე ადრე. თავის მხრივ აშშ-ის შეიარაღებულ ძალებში დღეს ბატონობს ორი მწარმოებელი, Aimpoint ამარაგებს არმიას, ხოლო Eotech-ი საზღვაო ფეხოსნებს.

compm2pic

1997 აშშ-ს შეიარაღებულმა ძალებმა ისტორიაში პირველად განათავსეს შეკვეთა კოლიმატორულ სამიზნე მოწყობილობაზე (Red Dot Sight). ეს იყო სურათზე ნაჩვენები შვედური კომპანია Aimpoint-ის CompM2.

ასაკეცი სათადარიგო სამიზნე მოწყობილობები. ოპტიკური სამიზნეების მასობრივმა გამოყენებამ განაპირობა AR15-ზე სარეზერვო (მათ შორის ასაკეცი და გადახრილი) სამიზნე მოწყობილობების გამოჩენა. მიუხედავად იმისა, რომ ის ოპტიკური მოწყობილობები, რომლებიც ითვლება ოქროს სტანდარტებად საბრძოლო ოპტიკაში არიან საოცრად გამძლე მექანიზმები ხოლო ელემენტების სიცოცხლე მათში განისაზღვრება უწყვეტ რეჟიმში მუშაობის რამდენიმე წელით, უნდა გავითვალისწინოთ რომ როგორც ნებისმიერი სხვა მოწყობილობა დამზადებული ადამიანის მიერ ყველაზე კარგი ოპტიკაც შეიძლება გაფუჭდეს, ბოლოს და ბოლოს არც ერთი ოპტიკური სამიზნე არ გაუძლებს ტყვიის მოხვედრას. სწორედ ასეთი შემთხვევებისთვის გამოიყენება სარეზერვო „რკინის“ სამიზნე მოწყობილობები. ასეთი სამიზნეები შეიძლება იყოს ასაკეცი, ფიქსირებული და გადახრილი, რაც გულისხმობს რომ ისინი ყენდებიან ან გადახრილ სამაგრებზე ან თავიდანვე მზადდებიან  ასეთები. იმ შემთხვევაში თუ დაზიანდა ოპტიკური სამიზნე შესაძლებელია იარაღის ჭერის ოდნავ შეცვლით დაიწყოთ გამოყენება ჩვეულებრივი სამიზნე მოწყობილობების. ასაკეცი სამიზნეების „გასააქტიურებლად“ საჭიროა მეტი დრო მაგრამ სამაგიეროდ შესაძლებელია ჩვეულებრივად იარაღის გამოყენება.

cowitflipup

სარეზერვო სამიზნე მოწყობილობების მაგალითები. 1) გადახრილი რკინის სარეზერვო სამიზნე მოწყობილობები. 2) ასაკეცი სამიზნე მოწყობილობები კომბინირებული კოლიმატორთან (co-witnessing).  

ასევე ზოგი ოპტიკური სამიზნე იყენებს მასზე კორპუსთან ერთად შესრულებულ რუდიმენტულ რკინის სამიზნე მოწყობილობებს. სავარაუდოდ სამხედრო იარაღზე ეს მიდგომა პირველად განხორციელდა  ინგლისურ SA80 ტიპის შაშხანაზე, რომელიც სტანდარტულად კომპლექტდებოდა SUSAT ტიპის ოპტიკური სამიზნით ხოლო სამიზნის ალუმინის კორპუსზე იყო ასევე შესრულებული პრიმიტიული წინა და უკანა სამიზნე მოწყობილობები, რაც საგანგაშო მდგომარეობაში იძლეოდა დამიზნების საშუალებას ახლო მანძილებზე, ძირითადი ოპტიკური სამიზნის მწყობრიდან გამოსვლის შემთხვევაში. ასეთი მიდგომა განხორციელებულია ბევრ სხვა ოპტიკურ სამიზნეზე რომელიც განკუთვნილია სამხედროებისთვის და მათ შორის გამოიყენება AR15-ზეც.

გადასატანი სახელური და „ბრტყელი ზედა“ (flat top). AR15-თვის დამახასიათებელი ფორმის გადასატანი სახელური შემორჩა მას ორიგინალური დიზაინიდან, სადაც ეს სახელური დამატებით იცავდა საკეტის სახელურს რომელიც იყო იარაღის რესივერზე ზევიდან განლაგებული. სახელურთან ერთად იყო შესრულებული უკანა სამიზნე მოწყობილობა, რომელსაც ქონდა ორი პოზიცია 0-300 მეტრამდე  და 300-დან 400 მეტრამდე სასროლი. უკანა სამიზნე მოწყობილობა სწორდება ჰორიზონტალურ სიბრტყეში, ხოლო წინა ვერტიკალურში შესწორებების შეტანა შესაძლებელი იყო ტყვიის წვერის გამოყენებით. M16A2-ზე უკვე ყენდება ბევრად უფრო სრულყოფილი სამიზნე მოწყობილობა, რომელიც სრულყოფილად კორექტირდება როგორც ვერტიკალურ ასევე ჰორიზონტალურ სიბრტყეში და ეს შესაძლებელია განხორციელდეს ხელებით. ასეთი სამიზნის გამოყენება არის საზღვაო ფეხოსნების დამსახურება, რომელბიც ტრადიციულად მეტ ყურადღებას აქცევდნენ ზუსტი სროლის ინდივიდუალურ ხელოვნებას.

რესივერის კონსტრუქციიდან გამომდინარე AR15-ზე თავდაპირველად იყო პრობლემატური ოპტიკის მონტაჟი. ეს ეხებოდა როგორც შესაბამისი კრონშტეინის დამზადების პრობლემას ასევე იმ ფაქტს რომ სახელური სედაც ლულის ღერძის მაღლა იყო განლაგებული და ოპტიკა ზედ დაყენებისას კიდე უფრო მაღლა დგებოდა. მიუხედავად იმისა, რომ  კოლტმა შექმნა ჯერ კიდევ 60-ნ წლებში მოდელი 703, რომელზეც სახელური აღარ იყო გათვალისწინებული, სამხედროები დიდხანს არ აძლევდნენ საშუალებას კოლტს განახორციელებინა იგივე ცვლილება სამხედროებისთვის განკუთვნილ იარაღებში. თავის მხრივ სამოქალაქო მსროლელები არ იყვნენ შეზღუდულები სამხედრო ბიუროკრატიით  და უბრალოდ აჭრიდნენ სახელურებს სამოქალაქო შაშხანებს და კუსტარულად აყენებდნენ ზედ ვივერის სამაგრებს.

goose

გადასატან სახელურზე კოლიმატორის დასაყენებლად გამოდგება „ე.წ. ბატის კისერის“ ტიპის კრონშტეინი, რომელიც ასევე იძლევა საშუალებას რკინის სამიზნე მოწყობილობების გამოყენების.   

rrr

კოლტის სნაიპერული შაშხანა შექმნილი 60-ან წლებში (ვიეტნმაის ომიდან მიღებულ გამოცდილებაზე დაყრდნობით) მოდელი 656 პირველი იყენებდა „ბრტყელ“ რესივერს და ასაკეც სარეზერვო რკინის სამიზნე მოწყობილობებს რაც 40 წლის შემდეგ გახდება სტანდარტი AR15-ის პლატფორმისთვის.  ეს შაშხანა პრაქტიკულად იყო  SDM-R და SAM-R-ის შორეული წინაპარი. 

 პირველი მასობრივად წარმოებული AR15 „ბრტყელი“ რესივერით იყო კომერციული ბაზრისთვის განკუთვნილი შაშხანა რომელიც ისევ და ისევ კოლტმა გამოუშვა. ეს იყო M16A3 რომლის წარმოება დაიწყო 1992 წელს (ეს იარაღი არ არის M16A2E3  რომელიც მოგვიანებით მიიღებს სამხედრო ინდექსს M16A3). უნივერსალური სამაგრის გამოჩენას AR15-ზე წინ უძღვოდა Rock Island Armory-ის ექსპერიმენტები AR10-ზე ბრტყელი რესივერებით და სამაგრებით, რომლის შედეგად უნდა შექმნილიყო ახალი .30 კალიბრის სნაიპერული სისტემა რომელიც შეცვლიდა იმ დროს შეიარაღებაში მყოფ M21-ს. საბოლოო ჯამში იდეა უნივერსალური სამაგრის დაყენების სამხედრო იარაღებზე იყო მოწონებული და  დღეს „ბრტყელი“ რესივერი არის სტანდარტული პრაქტიკულად 99.9% AR15-ზე ხოლო ერლ რიდიკი ითვლება ადამიანად რომელმაც შექმნა სტანდარტული უნივერსალური სამაგრი M1913 (დაფუძნებული უივერის კონსტრუქციის სამაგრზე მაგრამ უფრო ზუსტი ზომებით და ასევე ცნობილი როგორც „პიკატინის სამაგრი“, „პიკატინის რელსი“).  სამაგრი თავდაპირველად  იყო განკუთვნილი მხოლოდ ოპტიკის მონტაჟისთვის სხვადასხვა ტიპის იარაღებზე, თუმცა დღეს ის გამოიყენება ყველა ტიპის აქსესუარების დასაყენებლად.  საბოლოო სტანდარტი, რომელიც ეხებოდა ახალ უნივერსალურ სამაგრის (M1913) სპეციფიკაციებს, მიღებულ იქნა 1995 წლის 3 თებერვალს და მას მერე ფართოდ გამოიყენება ყველგან სადაც კი არის ასეთი სამაგრის საჭიროება. სახელი „პიკატინი“ გამოიყენება, როგოც ზოგადი სახელი ასეთი სამაგრის და გაჩნდა ეს სახელი იმის გამო, რომ პიკატინის არსენალი აქტიურად იყო ჩართული ამ სამაგრის ტესტირებაში და მის სტანდარტიზაციაში.

ტიბჟირი. AR15-ის ევოლუციაზე მოთხრობა არ იქნებოდა საკმარისი რომ არ გვეხსენებინა ამ სისტემის ტიბჟირის კონსტრუქციის განვითარება. მოდელი A1 იყენებდა სამკუთხედის ფორმის პლასტმასის ტიბჟირს. ის შედგებოდა მარცხენა და მარჯვენა ნახევრებისგან რაც ქმნიდა ლოგისტიკურ პრობლემას გატეხილი ნახევრების შეცვლისას (მარცხენა არ მიდიოდა მარჯვენაზე და პირიქით).კარაბინებში და შემდგომ შაშხანაში (M16A2) უკვე გამოყენებულია მრგვალი ტიბჟირი, რომელიც შედგება ერთნაირი ურთიერთცვლადი ნახევრებისგან (ზედა და ქვედა). მას შემდეგ რაც AR15 გამოჩნდა სამოქალაქო ბაზარზე მსროლელებმა სათანადოდ შეაფასეს ახალი იარაღი და ის ფაქტი, რომ ეს იყო თვითდამტენი სისტემა რომელზეც შესაძლებელი იყო თავისუფლად დაკიდული ლულის გამოყენება და მაქსიმალური სიზუსტის მიღება.  ყველაფერი რაც იყო ამისთვის საჭირო – მხოლოდ ახალი კონსტრუქციის ტიბჟირი რომელიც დამაგრდებოდა ერთ წერტილში, მხოლოდ ზედა რესივერზე (აპერზე). მე ვერ შევძელი დამედგინა ვინ დაიწყო პირველმა ისეთი ტიბჟირების გამოშვება რომლებიც მხოლოდ რესივერზე მაგრდებოდა. ყველაზე ადრინდელი ასეთი ტიბჟირი, რომელიც მე ვიპოვე არის Rock Island Armory-ის წარმოებული 80-ნი წლების დასაწყისში. დღეს ასეთი კონსტრუქციის ტიბჟირებს უშვებს უკვე ათობით კომპანია. ყველაზე პრმიტიული მოდელები ყენდება ლულის ქანჩზე   უფრო წინწაწეული მოდელები იყენებენ ფიქისირების უფრო რთულ სქემებს. დღეს შესაძლებელია დაბალ ფროფილიან დენთის აირების ბლოკის დაყენება, რომელიც იმალება ტიბჟირის ქვეშ ხოლო ადრე ხდებოდა უბრალოდ სატნდარტული A2 ტიპის დენთის აირების ბლოკის კუსტარულად გადაჭრა. ასეთი ტიბჟირები როგორც წესი მთლიანად მალავენ ლულას და მასზე ყენდება ფიქსირებული ან დასაკეცი წინა სამიზნე მოწყობილობა.

ddtsev

სურათზე არის Daniel Defense-ის დაპატენტებული კონსტრუქციის ტიბჟირი RIS II. ასეთი ტიბჟირის კონსტრუქცია იმდენად მყარია რომ მასზე შესაძლებელია ოპტიკის დაყენება ან ღამის ხედვის ხელსაწყოს დამონტაჟება უშუალოდ ოპტიკური სამიზნის წინ. ასევე შესაძლებელია სადგარების და ლაზერული სამიზნე მოწყობილობების გამოყენება.

მიუხედავად იმისა, რომ ადრეც (და ეხლაც ვისაც ეკონომია სურს) ხდებოდა სტანდარტული ტიბჟირის მოდიფიცირება სხვადასხვა მოწყობილობების დასაყენებლად დღეს შეიძლება ითქვას რომ ერთ  წერტილზე დამაგრებული ტიბჟირები და დაკიდული ლულები არის ოქროს სტანდარტი მაღალი კლასის შაშხანებში და კარაბინებშიც.

vikersgun

ადრინდელი იარაღების მოდიფიცირება ხდებოდა ისე, რომ საჭირო მოწყობილობების (მეტ წილად ფარნების) დაყენება ხდებოდა სტანდარტულ ტიბჟირებზე.  აკეთებდნენ ამას ძირითადად სპეციალური დანიშნულების ძალების ოპერატორები, რომლებსაც ქონდათ მეტი თავისუფლება იარაღის საკუთარ თავზე მორგების და უფრო სპეციალიზირებული იარაღებიც ჭირდებოდათ. სურათზე არის 80-ნი წლების სპეცრამზელის კარაბინი კოლტი მოდელი 723. მოდიფიკაციებს განეკუთვნება წყალქვეშა მცურავების ფარანი შეღებილი შავ ფერში, რომელიც გადაკეთებულია ისე რომ ირთვებოდეს გამოტანილ ღილკაზე დაჭერისას, კოლიმატორი არის Aimpoint 2000, ასევე ყურადღებას იქცევს გადაბმული მჭიდები და ქამრის დამაგრების მეთოდი. დღეს იგივე კონფიგურაციის კარაბინის აწყობა იქნება გაცილებით ნაკლებად შრომატევადი.

vltorvis

კომპანია Vltor იყო ალბათ პირველი, ვინც შესთავაზა მომხმარებელს აპერი (VIS) რომელზეც ტიბჟირი არის მისის განუყრელი ნაწილი. ფასი ამ დეტალის არის 600-700 დოლარი რაც გაცილებით უფრო მეტია ვიდრე კარგი ხარისხის ორ კომპონენტიანი ვარიანტი.

აშშ-ის შეიარაღებულ ძალებში ტიბჟირის ისტორია აღჭურვილი „პიკატინის“  სამაგრებით იწყება 80-ნი წლების ბოლოში, როდესაც დაიწყო პროგრამა, რომლის მიზანი იყო შექმნილიყო მოდულური კარაბინი ახლო ბრძოლებისთვის. ეს პროექტი გადაიზარდა ე.წ. SOPMOD პროგრამაში, რომელსაც უძღვებოდა უილიამ კრეინის სახელობის ფლოტის სახმელეთო საბრძოლო მოქმედებების ცენტრი. პროგრამის ფარგლებში საბოლოო მოთხოვნები ახალი იარაღის სისტემის მიმართ შემუშავდა 1993 წელს.   წოდებული როგორც „ბლოკ 1“, პაკეტი მათ შორის ითვალისწინებდა Knight Armament Systems-ის ალუმინისგან დამზადებული ტიბჟირის დაყენებას, ოთხი პიკატინის სამაგრით. ზოგადად ამ პროგრამის წყალობით სპეც-დანიშნულების ძალებმა მიიღეს პააკეტი, რომელიც მნიშვნელოვნად ზრდიდა M4-ის ეფექტურობას და უნივერსალურობას.

კალიბრები. AR15-ის კონსტრუქციის გამო ძალიან ადვილი გამოდგა სხვა და სხვა კალიბრებზე გათვლილი ამ კონსტრუქციის იარაღების წარმოება ისევე როგორც ერთი იარაღის სწრაფი კონვერტაცია სხვა კალიბრზე. აზრი არ აქვს ჩამოთვლას ყველა კალიბრების, უბრალოდ ვიტყვი, რომ გრძელია ნუსხა იმ კალიბრების, რომლებიც შეიქმნა სპეციალურად ამ სისტემისთვის. ესენია მაგალითად პერსპექტიული 6მმ-ნი ვაზნები 6.5 Grendel და 6.8 SPC. ასევე ბოლო დროს ძალზედ პოპულარული .300 Blackout.  ჯეფ კუპერს ეკუთვნის იდეა ვაზნის, რომელიც იქნებოდა ეფექტური მხოლოდ დიდი მასის ტყვიის ხარჯზე და  ასე შეიქმნა 250 გრანიანი (!!!) ტყვიით აღჭურვილი .450 Bushmaster.  AR15-ები ასევე არსებობს პისტოლეტის კალიბრებში… მოინდომეთ ნებისმიერი როლისთვის  AR15, და დამერწმუნეთ იპოვით მას სწორედ იმ კალიბრზე რაც თქვენ გინდათ. რა არის ამისთვის საჭირო? მხოლო ლულა და საკეტი. დანარჩენი ყველაფერი რჩება უცვლელი. მჭიდის ჩათვლით.

მჭიდები. ძნელად დასაჯერებელია მაგრამ თავდაპირველად  AR15-ს უნდა გამოეყენებინა ერთჯერადი 20 ვაზნიანი ალუმინის მჭიდები. მოგვიანებით ამ საეჭვო გადაწყვეტილებაზე უარი თქვეს და შაშხანები და კარაბინები კომპლექტებოდა 20 ვაზნიანი ალუმინის მჭიდებით. ვიეტნამის ომის დროს საჭირო გახდა გაზრდილი ტევადობის 30 ვაზნიანი მჭიდებიც. გამომდინრე ქვედა რესივერის ფორმიდან, რომელიც თავდაპირველად გათვლილი იყო 20 ვაზნიან სწორ მჭიდებზე, 30 ვაზნიანი მჭიდები არის სპეციფიური ფორმის, ზედა ნაწილი სწორია ხოლო ქვედა მოხრილი. სუსტი ალუმინის მჭიდები მოკლე სიცოხლის ციკლით ყოველთვის იყო სუსტი წერტილი ამ სისტემის. მიუხედავად იმისა, რომ სამოქალაქო მსროლელისთვის სტანდარტული ალუმინის მჭიდები არის აბსოლუტურად საკმარისი დღეს ხელმისაწვდომია მრავალი სხვა მოდელი, ალუმინის, რკინის, პოლიმერის და კომბინირებული მოდელები.  დიდი პოპულარობით სარგებლობენ პოლიმერისგან დამზადებული მჭიდები, რომლებიც ძალიან გამძლეებია და დიდი რესურსით გამოირჩევა, ამათგან ყველაზე პოპულარულია Magpul-ის P-mag-ები (ქვედა სურათი).

pmag1მიუხედავად ყველაფრისა AR15 დღეს არის მსოფლიოში ყველაზე პოპულარული იარაღი ამ კლასში. მას უშვებს უამრავი კომპანია პრაქტიკულად ყველა კონტინეტზე. AR15-ს უკვე უშვებენ რუსეთშიც კი და მეზობელ უკრაინაში. ჩვენც კი ვიბრალებთ AR15-ის გამოგონებას (თუმცა რას წარმოადგენს ქართული AR15 ბოლომდე გაურკვეველია). კიდე უფრო მეტი კომპანია უშვებს აქსესუარებს და ნაწილებს. სტოუნერის დამსახურებაა, რომ ასეთ პირობებში ნებისმიერ არამიანს შეუძლია გამოიწეროს და ააწყოს  AR15 თავის სარდაფში ან ავტოფარეხში, ყოველეგვარი სპეციალური ინსტრუმენტების გამოყენების გარეშე.  მოდერნიზაციის ვარიანტები კი არის განუსაზღვრელი. არ არსებობს სისტემა, რომელიც ამ მხრივ არა თუ შეედრეაბ არამედ ოდნავ მაინც თუ მიუხლოვდება AR15-ს. დღეს ეს იარაღი არის თავისი პოპულარობის ზენიტში.

P1020314

საუკეთესო დადასტურება იმისა, რომ AR15-ების და მათი კომპონენტების წარმოება სრულყოფილებამდე არის დაყვანილი არის ავტორის კუთვნილი AR15. ეს კარაბინი აწყობილია საქართველოში, დაახლოებით 15 სხვა და სხვა მწარმოებლის მიერ დამზადებული დეტალებისგან და არც ერთ დეტალს არ დაჭირდა მორგება ან გადაკეთება. (იარაღი რეგისტრირებულია როგორც ამას საქართველოს კანონმდებლობა ითხოვს)

 ეს არ არის სულ ყველაფერი რისი მოყოლაც მე თქვენთვის მინდოდა. ბევრი რამ აკლია ამ სტატიას მაგრამ ყველაფერი რომ მოვაქციოთ ერთ ნაშრომში მაშინ ეს ვერ იქნება სტატია და საჭირო გახდება წიგნის დაწერა. მე შევეცადე მომეყოლა ძირითადზე რაც დააინტერესებდა მკითხველს.  ეს არ არის ნციკლოპედიური სტატია, მაგრამ ეს სტატია თქვენ მოგცემთ საშუალებას წარმოიდგინოთ რამხელა გზა გაიარა AR15-მა იმ პროდუქტამდე, რომელსაც ჩვენ მოკლედ მოვიხსენიებთ, როგორც “ემ ოთხს”.  AR15-ის ევოლუცია არ დასრულდა, ევოლუცია გრძელდება…

to be continued ….



დატოვეთ კომენტარი