ამ მოკლე სტატიაში მე მინდა შევეხო თემას, რომელიც ეხება კალიბრების ეფექტურობას. “ა” კალიბრი ჯობია “ბ” კალიბრს და “ც” კალიბრი ეგგრევე აგდებს ხოლო “დ” კალიბრი ხვრეტს…. ბუნებრივია ეს თემა ძალიან ბევრ გაცხარებულ კამათს იწვევს როგორც სპეციალიზირებული გამოცემების ფურცლებზე ასევე სპეციალიზირებულ ინტერნეტ რესურსებში და ეს გასაგებიც არის. საკითხი სპეციფიურია და მოითხოვს ბევრი რამის სიღრმისეულ ცოდნას, მათ შორის ანატომიის, მედიცინის, ფსიქოლოგიის, გარე და ტერმინალური ბალისტიკის საფუძვლების და ეს სულაც არ არის სრული სია. ამიტომ ბუნებრივია ასეთ დისკუსიებში საღი აზრი და სასარგებლო ინფორმაცია, როგორც წესი ძალიან ცოტა არის.

პირობითად შეიძლება ამ დისკუსიის ტიპიური მონაწილეები დავყოთ ორ ჯგუფად. პირველები, რომლებსაც ღრმად ჯერა რომ მილიმეტრები და ჯოულები გადამწყვეტია და მეორე ბანაკი,  რომლის წარმომადგენლები თვლიან, რომ მთავარია სად არტყავ,  თავში მორტყმული “გეკოც” და .45-იც ერთნაირად კლავს. შეიძლება ითქვას, რომ ორივე ბანაკის წევრები ერთნაირად მართლებიც არიან და ერთნაირადაც ცდებიან.
სიმართლის დადგენა რთულდება იმით, რომ არ არსებობს მეთოდოლოგია რომელიც ზუსტად დაადგენს რამდენად ეფექტური იქნება ესა თუ ის ვაზნა ვაზნა, პირველ რიგში იმის გამო რომ ყველაზე რთულია იწინსაწარმეტყველო როგორი სამიზნის წინააღმდეგ მოხდება იარაღის გამოყენება. იქნება ეს 60 კილოგრამიანი მამაკაცი სადღად ფლორიდაში, ჩაცმული თხელ მაისურში და შორტებში, თუ განრისხებულია 120 კგ-ნი რეზერვაციის მკვიდრი ალიასკაზე, სასმელისგან გაბრუებული, გამოწყობილი სქელ ტყავის ბეწვიან ქურთუკში და თბილ ტანსაცმელში. შესაბამისად “შემაჩერებელი ეფექტი”, “ტეილორის ნოკაუტის ფორმულა” და ტყვიის ეფექტურობის შეფასების სხვა უნივერსალური “მეთოდები” არის მცდარი. არ არსებობს მეთოდი რომელიც ზუსტად დაადგენს ტყვიის ეფექტურობას ოდნავ მისაღები რწმუნების ხარისხით.

მაგალითად მონადირეებმა ზუსტად იციან სად, რა დროს და რა ცხოველზე მოუწევთ ნადირობა და შესაბამისად არჩევენ იარაღს, კალიბრს და ვაზნებს. პოლიციელებს, სამხედროებს და ხშირად ადამიანებას ვინც იყენებენ იარაღს თავდაცვისთის ასეთი ფუფუნება არ აქვთ. ამასთანავე მონადირეებს შეუძლიათ იქონიონ იარაღი რომლის სიძლიერე იქნება საკმარისზე მეტი, დანარჩენებს არც ამის ფუფუნება არ აქვთ. აქიდან მოდის სწორი არჩევანის გაკეთების სირთულე. ავირჩიოთ ყველაზე დიდი კალიბრი იტყვით თქვენ, .45 ბევრად ჯობია 9მმ “ლუგერს”. კი? არა.

პირველ რიგში რაც შეეხება ჯოულებს და მილიმეტრებს. შაშხანის კალიბრებში ნომინალურად ერთი და იგივე კალიბრის ვაზნას შორის შეიძლება იყოს უშველებელი განსხვავება ენერგიაში. მაგალითად .30 კალიბრს განეკუთვნება 7.62x54r, ფართოდ გავრცელებული საქართველოში. მისი ტყვიის კალიბრი არის 7.92 მმ, ხოლო ენერგია 3600 ჯოულის ფარგლებში. იგივე კალიბრის 7მმ რემინგტონ ულტრა მაგნუმის ენერგია იქნება 4900 ჯოული. განსხვავება არის შთამბეჭდავი. რაც შეეხება მოკლელულიანი იარაღების კალიბრებს, მაგალითად .380 ACP-ს ტიპიური ენერგია არის 270 ჯოული, ხოლო 9მმ ლუგერის ორჯერ მეტი. ერთის მხრივ განსხვავება ორმაგია მაგრამ სამიზნეში მოხვედრისას ჩვენ მივიღებთ ორჯერ მეტ ეფექტურობას? რას გვაძლევს ეს ორმაგი უპირატესობა ჩვენ? .380 ACP არის შედარებით სუსტი კალიბრი, და ბევრის მიერ ის განიხილება როგორც ყველაზე დაბალი ზღვარი თავდაცვის იარაღისთვის. როდესაც გადავხედვათ ძლიერ პისტოლეტის ძლიერ კალიბრებს განსხვავება ისეთი შთამბეჭდავი აღარ არის როგორც შაშხანის კალიბრებში. 500-600 ჯოული “ლუგერისთვის” და 600-700 ჯოული .45ACP-თვის. როგორ გგონიათ 10-20% სხვაობა სიმძლავრეში და 2.7მმ სხვაობა ტყვიის დიამეტრში ხდის .45-ს რადიკალურად უკეტეს ალტერნატივად “ლუგერისთვის”? და ამ მარგინალური უპირატესობისთვის ჩვენ დავთმობთ მჭიდის ტევაოდბას რომელიც მცირდება არც მეტი არც ნაკლები ორჯერ? ავიტანთ პისტოლეტის გაზრდილ მასას და გაბარიტებს და უფრო დიდ უკუცემას? სიმართლე კი იმაშია რომ გინდა .380-ს და გინდა .45-ს მაინც აქვთ ძალიან ცოტა ენერგია და ამ ენერგიას თანაც ძალიან ხშირ შემთხვევაში არაეფექტურად იყენებენ. ენერგიის ეფექტური გამოყენების კარგი მაგალითია არბალეტის ისარი. არბალეტი გამოიყენება ყველა ტიპის ცხოველზე სანადიროდ მათ შორის აფრიკულ ხუთეულზე. რა ენერგია აქვს ისარს ნასროლს ძლიერი სანადირო არბალეტიდან? 68 ჯოული ანუ უფრო ნაკლები ვიდრე .22lr-ს.  უბრალოდ არბალეტის ისარი იყენებს ამ ენერგიას რაციონალურად და გააჩნია ეეფექტური დაზიანების მექანიზმი, განიერი ისრის თავი ბასრი პირებით კვეთს/ჭრის ქსოვილებს და მძიმე დაზიანებებს აყენებს ცხოველს.

თანამედროვე სწრაფი, გარსით დაფარული მრგვალთავიანი ტყვია, მიფრინავს შორს, ქმნის მინიმალურ წინაღობას, არის იდეალური აეროდინამიური ფორმის, მაგრამ ამავე დროს ისე გამოიყურება თითქოს ის შექმნილია ადამიანის მიერ რომელსაც ის უნდა მოხვედროდა და მან ისე გააკეთა რომ მოხვედრისას ამ ტყვიას რას შეიძლება მინიმალური ზიანი მიეყენებინა მისთვის. ტყვია წვრილია და გარსის წყალობით მკვირივია. ხშირად ის უბრალოდ ხვრიტავს ადამიანს და აგრძელებს ფრენას მასის და სიჩქარის შენარჩუნებით. ამან წარმოშვა მორიგი მითი. ერთ-ერთი ცნობილი მონადირე მაგალითად იძახდა რომ იდეალურმა სანადირო ტყვიამ უნდა გახვრიტოს ნადირი და გაჩერდეს მეორე მხარეს ტყავის ქვეშ.  ანუ თუ ტყვია რჩება სხეულში ესეიგი ის მთელ თავის ენეერგიას გადაცემს სამიზნეს და ის უფრო უკეთესია ხო?  არა. საქმე იმაშია, რომ ტყვიის ენერგია არ გადაეცემა სრულად სამიზნეს.  ის იხარჯება მინიმუმ ხუთ რამეზე: წნევის ტალღების შექმნაზე, ქსოვილების გახურებაზე, ჭურვის გახურებაზე, ჭურვის დეფორმაციაზე, ქსოვილების დაძვრაზე (ან ბალისტიკური  ჟელატინის ბლოკის დაძვრაზე ადგილიდან). ერთი და იგივე ენერგიის მქონე ტყვების ჭრილობები შეიძლება მნიშვნელოვნად განსხვავდებოდნენ, გამომდინარე ტყვიის კონსტრუქციიდან და იმ დაზიანების მექანიზმებიდან რომლებსაც ის იყენებს.

რა დაზიანების მექანიზმები აქვს ტყვიას? პირველ რიგგში დაზიანებების ხარისხს და მოცულობას განაპირობებს როგორც ჭურვის თვისებები ისევე ქსოვილების თვისებებიც. ძირითადი დაზიანების მექანიზმი არის ქსოვილების განადგურება დარტყმის შედეგად. ჭურვი/ტყვია ანადგურებს იმ ქსოვილებს რომლებთანაც შედის უშუალო კონტაქტში. თუ ტყვია გადის ქსოვილებში სწორი კუთხით ანუ არ ყირავდება და ინარჩუნებს მდგომარეობას როგორც წესი ჭრილობის არხი არ აღემატება ტყვიის დიამეტრს. თუ ტყვია აყირავდა ქსოვილებში ეს რადიკალურრად ზრდის დაზიანებული ქსოვილების რაოდენობას და შესაბამისად ტყვიის ეფექტურობას. იმისთვის რომ გაიზარდოს დაზიანებული ქსოვილების რაოდენობა ასევე გამოიყენება ექსპანსია ანუ ტყვიის გაშლა რაც ზრდის მის დიამეტრს და შესაბამისად ზრდის ჭრილობის არხის მოცულობას და ფრაგმენტაცია, როდესაც ტყვია იშლება ქსოვილებში და ფრაგმენტები ხდებიან ინდივიდუალური დამაზიანებელი ელემენტები. ყველაფერი ეს ქმნის პერმანენტულ ჭრილობის არხს. ქსოვილებში ჭურვის მოხვედრა ასევე იწვევს კიდევ ორ რამეს, ზებგერითი ხმოვანი ტალღების გავრცელებას ქსოვილებში და კავიტაციას. კავიტაცია გამოწვეული ტყვიის გავლით ქსოვილებში ცდილობს განზე გაისროლოს ქსოვილები. გამომდინარე იქიდან რომ ქსოვილები ელასტიურია, ამის შემდეგ ისინი უბრუნდებიან პირვანდელ მდგომარეობას. ნაცვლად პოპულარული მითისა, კავიტაცია (ხშირად წოდებული როგორც ჰიდრო-სტატიკური შოკი და ბლა ბლა ბლა) არ იწვევს ელასტიური ქსოვილების დაზიანებას. ტრავმა მიყენებული კავიტაციით წააგავს დაბეჟილობას და მას როგორც წესი რამე სერიოზული ზიანი არ აქვს. დავა დორებითი ჭრილობის არხის მნიშვნელობაზე ტყვიის ეფექტურობის შეფასებისას არ წყდება დღემდე, მაგრამ არსებული გამოქვეყნებული ნაშრომების და კვლევების ანალიზი, როგორც მინიმუმ გვაძლეევს საფუძველს ვივარაუდოთ, რომ რაიმე ეფექტურ და საიმედო დაზიანების მექანიზმზე ლაპარაკი ზედმეტია.

წლების განმავლობაში ითვლებოდა რომ მაღალსიჩქარიანი ტყვიები მეტ დაზიანებას აყენებენ, იმიტომ რომ არ იყო ზუსტი წარმოდგენა დაზიანების მქანიზმებზე. მაგრამ მარტო სიჩქარე არაფერს არ შვება. სურათზე არის ძალიან დიდი კავიტაციით გამოწვეული დროებითი ჭრილობის არხი  და ტყვიის დეფორმაციის წყალობით მიღებული განიერი პერმანენტული ჭრილობის არხი, რომელიც შექმნილია შედარებით ნელი 10.4 მმ-ნი ვეტერლის ტყვიით, რომლის სიჩქარე ორჯერ ნაკლებია ვიდრე თანამედროვე სამხედრო იარაღის კალიბრის ტყვიის სიჩქარეზე მაგრამ მისი ტყვია არ არის გარსით დაფარული და ამიტომ დეფორმირდა გაზარდა თავისი დიამეტრი რამაც გაზარდა მისი ეფექტურობა.  

სხვაობა ენერგიაში შაშხანის და მოკლელულიანი იარაღისთვის განკუთვნილ ვანზნებს შორის კოლოსალურია. მათ იმხელა ენერგია აქვთ, რომ დაზიანების მექანიზმები ხდება ძალიან ეფექტური. კავიტაცია ძალიან დიდია. ფრაგმენტაცია ასევე მნიშვნელვნად ზრდის ეფექტურობას. ტყვია ისეთი სისწრაფით ხვდება სამიზნეს და ისეთ დატვირთვას იღებს რომ “ტყდება” და ფრაგმენტები დამოუკიდებელ ჭურვებად იქცევა და უმძიმეს ჭრილობებს აყენებენ ადამიანს თუ ცხოველს.  მაგალითად 5.56×45-ის შემთხვევაში ტყვიის ფრაგმენტები კვეთენ ისედაც გაწელილ (კავიტაციის შედეგად) ქსოვილებს, რის გამოც ჭრილობები ძალიან სერიოზულია.  ძვალში მოხვედრილი შაშხანის ტყვია ძვლის ნატეხებს აქცევს ჭურვებად, ისე რომ  ისტორია “ტყვიამ ფეხი მოგლიჯა” ხდება აბსოლუტურად რეალური. ტყვიის აყირავება იწვევს პერმანენტული არხის მოცულობის ზრდას (იზრდება ტყვიის ზედაპირის ფართობი რომლითაც ის ეჯახება ქსოვილებს).  რა შეუძლია პისტოლეტი ტყვიას? დიდი არაფერი. ფრაგმენტაცია რომც მოხდეს, ფრაგმენტები დაბალი ენერგიის გამო პრაქტიკულად არანაირ ან მინიმალურ ზიანს აყენებენ ქსოვილებს, მაგრამ შედეგად პისტოლეტის ტყვია რადიკალურად კარგავს შეღწევის უნარს და ის შეიძლება უბრალოდ ვერ მიწვდეს შიდა ორგანოებს ან მინიმალური ზიანი მიაყენოს. ტყვიის აყირავებას მისი მოკლე სიგრძის გამო ასევე დიდი არაფერი ეფექტი არ მოყვება. თან როგორც წესი ის ყირავდება უკვე სულ ბოლოს როდესაც ენერგია ამოწურულია და ეს ასევე ამცირებს შეღწევის უნარს. რჩება მხოლოდ ექსპანსია, ანუ ისეთი კონსტრუქციის ტყვიის შექმნა რომელიც გაიშლება და ამის წყალობით მისი ეფექტურობაც მოიმატებს.  დაფიქრდით ამაზე, მიუხედავად ძალიან ძლიერი კალიბრებისა, ნადირობისას სავალდებულია ექსპანსიური ვაზნების გამოყენება, რომ ცხოველი სწრაფად და ზედმეტი ტანჯვის გარეშე მოკვდეს. ჰააგის კონვენცია კრძალავს ასეთი ტყვიების გამოყენებას, რომლებიც ვითომ “ზედმეტ ტანჯვას” აყენებენ ჯარისკაცებს. ჩემი აზრით ჰუმანური ტყვია არ არსებობს ხოლო რა არის უფრო უკეთესი მალე მოკვდე თუ დაიტანჯო უამრავი ჭრილობისგან მიყენებული არაეფექტური ტყვიებით…. რავიცი რა გითხრათ, ეს საკითხი უფრო მორალუ-ეთიკურ მხარეს განეკუთვნება და ცილდება ამ სტატიის შინაარს. როგორც ადამიანი, რომელიც ფლობს და მზად არის გამოიყენოს სამოქალაქო-თავდაცვის იარაღი, ჩემი სურვილია რომ იარაღის გამოყენებას მოყვეს ჩემს მიმართ აგრესიული ქმედებების მომენტალური შეწყვეტა, ეს კიდე სამწუხაროდ გარანტირებულია მხოლოდ აგრესორის სწრაფი გარდაცვალებით.  აგრესიის სწრაფი აღკვეთის  სხვა საიმედო მექანიზმი ამ ეტაპზე უბრალოდ არ არსებობს… თუ გამოჩნდება ასეთი იარაღი, რომელიც სწრაფად, საიმედოთ ანეიტრალებს აგრესორს მისი მოკვლის გარეშე მე ვიქნები პირველი ვინც ამ იარაღს იყიდის. დიდი პროგრესი შეიმჩნევა სხვადასხვა ტიპის “ტეიზერების” (ელექტრო-შოკური მოწყობილობების) შექმნაში მაგრამ ჯერ ნაადრევია იმაზე საუბარი, რომ ასეთი მოწყობილობები ჩაანაცვლებენ ცეცხლსასროლ იარაღს.

პისტოლეტის და რევოლვერის ვაზნებში ეს ენეერგია უბრალოდ ძალიან ცოტა არის. რა თქმა უნდა იგულისხმება კალიბრები, რომლების ჩატევაც შესაძლებელია ზომიერი გაბარიტების და წონის ხელის იარაღში. აქიდან მიჩნეულია რომ “.357 მაგნუმი” არის ზედა ზღვარი სიმძლავრის, და იარაღი ამ კალიბრზე კონტროლირებადია თუ ის სრული ზომის არის. აღნიშნული კალიბრის უკუცემა მსუბუქი რევოლვერიდან სროლისას, უბრალოდ აუტანელია. პისტოლეტი არის პირადი იარაღი, განკუთვნილი ფარული ტარებისთვის, მას ვერ მიაბჯენ მხარზე რომ უკეთესად აკონტროლო, საყრდენის გამოყენებაც ძალიან შეზღუდულია. ამიტომ მაქსიმალური სიმძლავრე რომელიც ჩვენ შეიძლება მივიღოთ შეზღუდულია. ამიტომ არსებობს ათობით შაშხანის კალიბრები და პისტოლეტების-რევოლვერების გავრცელებულ კალიბრებს ორი ხელის თითებზე ჩამოთვლით.

ზოგადად მიიჩნევა რომ პისტოლეტიდან ტყვია ანადგურებს იმ ქსოვილებს რომლებსაც უშუალოდ ეხება. ბუნებრივია რაც უფრო დიდია ჭურვი მით უფრო მეტი ქსოვილი ნადგურდება მასთან კონტაქტისას, მით უფრო დიდია სისხლდენა და ტკივილი, მით უფრო მალე გამოდის სამიზნე მწყობრიდან. ხო და სწორედ ამიტომ .45 (11.7მმ) უკეთესია “ლუგერზე” (8.8მმ). ხო? არა. მრგვალთავიანი ტყვია, იქნება ეს “ლუგერი” თუ .45 არის ცალსახად არაეფექტური ტყვია. ცნობილია რომ გაკვეთისას პათოლოგოანატომები ვერ არჩევენ ჭრილობებს და არ შეუძლიათ თქვან მხოლოდ ჭრილობის დათვალიერებით რომელი კალიბრის ტყვიით იქნა ის მიყენებული. მრგვალი ცხვირის გამო ასეთი ტყვიები შედიან ქსოვილებში როგორც პროფესიონალი წყალში მხტომი, მინიმალური წინაღობის შექმნით და წყლის (ქსოვილების) ამღვრევით, ქსოვილებიც ხომ მეტწილად სითხესგან შედგებიან?  ჭრილობის არხი  ასეთი ტყვიების გამოყენებისას არის ვიწრო.  ზედმეტი შეღწევაც არის სერიოზული საფრთხე.  მრგვალი ტყვია რიკოშეტირებს მსხვილი ძვლებისგან. არსებობს დოკუმენტირებული ინციდენტი, როდესაც ბოროტმოქმედის თავის ქალამ აისხლიტა ახლო მანძილიდან ნასროლი ხუთი .38 special კალიბრის მრგვალთავიანი ტყვია. ამის მიზეზი იყო როგორც ტყვიის ფორმა ასევე ის რომ ეს ტყვიები ნასროლი იყო მოკლე-ცხვირინაი რევოლვერიდან, რამაც კიდე უფრო შეამცირა ტყვიის საწყისი სიჩქარე და ენერგია. ამიტომ: მე მაქვს, .22lr პისტოლეტი და თუ რამეა თავში ვესვრი… დაივიწყეთ ეს სისულელე. როგორც თქვა ხენკმა “Braking Bad”-ში, თუ გჭირდება იარაღი დარწმუნდი რომ “საკმარისი” იარაღი გაქვს.

ზუსტად იმის გათვლა თუ როგორ მოიქცევა ტყვია შეუძლებელია. ძალიან ბევრი ფაქტორი მოქმედებს ამაზე და მათ შორის უმთავრესი არის ცვალებადი და განსხვავებული სამიზნეები. საწყისი სიჩქარის ცვლილება (იცვლება როგორც გასროლის მანძილის ცვლილებით ასევე განსხვავებული სიგრძის ლულიდან სროლისას), მოხვედრის კუთხე, ტანსაცმელი რომელიც აცვია სამიზნეს, ადგილი სადაც მოხვდა ტყვია, შეხვდება თუ არა ტყვიას მსხვილი ძვალი, ყველაფერი ეს ახდენს გავლენას იმაზე თუ რამდენად ეფექტური იქნება ტყვია. ვერც ერთი ლაბორატორია ვერ შეძლებს ასეთი პირობების იმიტირებას. არის ურთიერთ გამომრიცხავი მოთხოვნებიც. მაგალითად თუ ტყვია ხვდება სამიზნეს მკერდში ჩვენ გვინდა რომ ტყვიამ ეგრევე განიცადოს ფრაგმენტაცია ან აყირავდეს, გაზარდოს ჭრილობის არხის მოცულობა და მაქსიმალური ზიანი მიაყენოს სამიზნეს. მაგრამ მაგალითად 168გრ .308 კალიბრის Sierra Match King ტიპის ტყვია ხშირად გადის ქსოვილებში 20-30 სმ და მერე იწყებს აყირავებას. შეიძლება ამ ტყვიამ ისე  გახვრიტოს სამიზნე რომ არც აყირავდეს. ეს ცუდია. მაგრამ თუ სამიზნეს ტყვია ხვდება გვერდიდან და ჯერ უნდა გავიდეს ხელში, შემდეგ ხელის ძვალში და მერე გახვრიტოს ნეკნები გვერდიდან, მაშინ ნაადრევი ფრაგმენტაცია/აყირავება სულაც უკვე არ არის სასურველი. იმ ცნობილი და საბედისწერო შეტაკებისას 1986 წელს, მაიამიში, ზუსტად ეს მოხდა. 115 გრანიანი 9მმ-ნი ექსპანსიური ტყვია გვერდიდან მოხვდა ბოროტმოქმედს, და გაჩერდა გულთან ერთ სანტიმეტრში. ბოროტმოქმედმა სასიკვდილო ჭრილობა მიიღო მაგრამ სანამ სისხლისგან დაიცალა, მან მოკლა და დაჭრა რამდენიმე “ბიუროს” აგენტი. ამ შეტაკებამ და დიდმა მსხვერპლმა დააჩქარა უფრო ეფექტური ტყვიების კონსტრუციის ძიების პროცესი და საბოლოო ჯამში განაპირობა ახალი კალიბრის, .40S&W-ის გამოჩენა. .40S&W 90-ნი წლების დასაწყისში ითვლებოდა კალიბრად, რომელიც “გადაარჩენდა” სამართალდამცავებს. ვაზნას მართლაც შთამბეჭდავი ციფრები ქონდა და იარაღიც ამ კალიბრზე არ უნდა ყოფილიყო დიდი (პირველი .40 კალიბრის პისტოლეტები რეალობაში იყვნენ 9მმ-ნი მოდელები მინიმალური მოდიფიკაციებით) ხოლო ვაზნის გაბარიტები იძლეოდა საშუალება ორ რიგიანი დიდი ტევადობის მჭიდის გამოყენების. სულ მალე აღმოჩნდა რომ მაღალი წნევის გამო ის ზედმეტად ტვირთავდა პისტოლეტის კონსტრუქციას და საგრძნობლად ამცირებდა იარაღის რესურს.

ჩემი აზრით არც ერთი პისტოლეტის კალიბრი (მოკლე 9მმ-დან დაწყებული და .45-ით დამთავრებული)  არ სთავაზობს გადამწყვეტ უპირატესობას. პრაქტიკულად ყველა არის არასაკმარისად ძლიერი, რომ ჩაითვალოს ეფექტურად ადამიანის წინააღმდეგ. აქიდან გამომდინარე 50 ჯოული იქით და 50 აქეთ, ერთი მილიმეტრი იქით და ერთიც აქეთ დიდს არაფერს არ წყვიტავს. აი მჭიდის ტევადობა კიდე პირიქით, ძალიან მნიშვნელოვანია. იგივე ეხება უნარს სწრაფად და ეფექტურად სროლის, რაც გულისხმობს ნაკლებ უკუცემას და ლულის ხტომას.

რამოდენიმე თვის წინ სანამ მე ამ სტატიის წერას ჩავუჯდებოდი, აშშ-ის გამოძიებათა ფედერალურმა ბიურომ გამოაცხადა რომ 9მმ “ლუგერი” გახდებოდა სტანდარტული კალიბრი მათი აგენტებისთვის. 100 წლის  9მმ “ლუგერი” ცვლის შედარებით ახალ .40S&W-ს, რომელიც შეიქმნა ამ ორგანიზაციის მიერ “ლუგერის” ჩასანაცვლებად.  წლებია “ბიურო” არის სხვადასხვა ვანზების ეფექტურობის კვლევის პროცესის ავანგარდში და გააჩნია პრაქტიკულად შეუზღუდავი რესურსები ამ საკითხის შესასწავლად. ინფორმაცია მათი კვლევების შესახებ გადაეცემა ყველა პოლიციურ სამსახურს აშშ-ში. უნდა ვივარაუდოთ, რომ ბევრი პოლიციური სამსახური და უბრალო ადამიანი აყვება ამ ტენდენციას. სხვათაშორის ბიურომ დაადგინა რომ ლაბორატორიულ პირობებში ერთადერთი მოკლელულიანი ტყვიის თვისება რომლის დადგენა შესაძლებელია დანამდვილებით და სიზუსტით არის შეღწევა. მანდვე დაადგინეს შეღწევის ზღვარიც (დგინდება 10%ან ბალისტიკურ ჟელატინში სროლისას) 300-დან 450მმ-მდე. ამ მოთხოვნას აკკმაყოფილებს როგორც .45-ის სხვადასხვა მუხტები ასევე “სუსტი” .380 ACP ასე რომ ამ აღმოჩენას რაიმე ძირეული გადაადგილება კალიბრების რანგებში არ მოყოლია. და თუ ტყვია იდეალურად “გაიშალა” მაგრამ შეაღწია 15.5 ინჩით ის აღარ ვარგა? ბიურო თვლის რომ არა. საკმაოდ ბვრი სხვა ავტორიტეტი თვლის რომ პირიქით.

ეხლა რა შეიცვალა მას მერე? რის გამოც “ლუგერი” უცბად კვლავ გახდა აქტუალური? ბევრი არაფერი. მხოლოდ ტყვიის კონსტრუქცია და სწორედ აქ ჩემო მეგობრებო არის, როგორც იტყვიან ძაღლის თავი დამარხული. ალბათ უკვე თქვენ თვითონაც მიხვდით საით მიმყავს მე საუბარი. მოკლელულიან იარაღში გადამწყვეტია არა კალიბრი არამედ ტყვიის კონსტრუცია.  ბევრმა იცის ვინ არის გასტონ გლოკი, ჯონ ბრაუნინგი და სემუელ კოლტი. მაგრამ ვინ იცის ვინ არის ტომ ბურჟინსკი? ჩარლზ კელსი? ალან კორზინი? ესენი არიან ადამიანები, რომლებიც ქმნიან ტყვიებს, ექსპანსიურ ტყვიებს. თანამედროვე ექსპანსიური ტყვია არის ტექნოლოგიური მიკრო შედევრი, რომელშის უფრო მეტი მეცნიერება და შრომა დევს ვიდრე თქვენ შეიძლება წარმოიდგინოთ.

ვინჩესტერის “ბლექ ტალონი” იყო პირველი ექსპანსიური ტყვია, რომელიც იყენებდა გაკვეთას როგორც დამატებით ჭრილობის მიყენების მექანიზმს და არის ტექნოლოგიურად დახვეწილი ტყვიის კარგი მაგალითი. გაშლილისას ტყვია იკეთებდა კლანჭის ფორმის წვერებს რომლებიც დამატებით აზიანებდნენ ქსოვილებს. აღნიშნული ეფექტი მიირწევა იმით რომ ტყვიის ცხვირისკენ სპილენძი უფრო სქელია ხოლო ძირისკენ თხელი რაც ჭრილებთან ერთად ექსპანსიური ღრმულის ირგვლივ უზრუნველყოფს ერთნაირი ფორმის “კლანჭების” ფორმირებას. ტყვიის ზედაპირი დაფარულია შავი საფირმო ოქსიდირებით. აღსანიშნავია, რომ პისტოლეტიდან ნასროლი ტყვია სხეულში გავლისას ასწრებს  დაახლოებით, ერთი ერთ-ნახევარი ბრუნვის გაკეთებას, ანუ ის პროპელერივით არ ტრიალებს ქსოვილებში და არ ჩეხავს და აქუცმაცებს ყველაფერს. “ბლექ ტალონი” და მისი თანამედროვე ვარიანტები “Ranger T” არის ეფქტური ტყვიები.

ექსპანსიური ტყვია ქსოვილში მოხვედრისას იწყებს გაშლას და იდეალში იღებს სოკოს ფორმას. ამით იზრდება ტყვიის დიამეტრი და შესაბამისად დროებითი და პერმანენტული ჭრილობების არხი. სტატიის დასაწყისში მე უკვე გამოვთქვი მოსაზრება რომ მაღალი ბალისტილური მაჩვენებლების მიღწევას მოყვა ტყვიის ტერმინალური ეფექტურობის შემცირება. სწორედ ამიტომ მიუხედავად კოლოსალური ენერგიისა, თანამედროვე სანადირო მუხტების აბსოლუტური უმეტესობა არის კონტროლირებადი ექსპანსიით. მარტო ენერგია საკმარისი არ არის. მნიშვნელოვანია რაზე და როგორ იხარჯება ენერგია. ჩემი კარგი მეგობარი, წარსულში სნაიპერი, ერთხელ მიყვებოდა როგორ ხდებოდა ცოცხალ მაწანწალა ცხოველებზე პრაქტიკული სროლები. მისი სიტყვებით ძლიერი .300 Win Mag ხვრიტავდა ცხოველს ისე რომ ის კიდე შორს გარბოდა და დიდხანს არ კვდებოდა მაშინ, როდესაც უფრო სუსტი იგივე ტყვიის დიამტერის მქონე .308 გაცილებით უფრო უკეთესად მუშაობდა, იმიტომ რომ .308 თუნდაც უფრო მცირე ენერგიას უფრო ეფექტურად იყენებდა და იყო უფრო ეფექტური ვიდრე ნომინალურად უფრო ძლიერი “სამასი ვინ მაგი”.

დროებითი და პერმანენტული (მუქად მონიშნული) ჭრილობის არხები. დროებითი არხი არის ის მოცულობა რომელიც იქმნება მას მერე რაც კავიტაციის ძალით ხდება ქსოვილების გაშლა, განზე გაწევა ტყვიის კურსიდან. უმეტესობა ექსპერტების თვლის რომ დორებითი არხი არანაირ ზიანს არ აყენებს ადამიანს, ვინაიდან ქსოვილები უბრუნდებიან ჩვულებრივ მდგომარეობას.  ბევრიც თვლის რომ ამ “გაწელვას” და გაშლას შეიძლება მოყვეს სისხლძარღვების გაწყვეტა. პერმანენტული არხი იქმნება ქსოვილების განადგურებით, რომლებიც ნადგურდებიან ჭურვთან კონტაქტისას.  დროებითი არხი შეიძლება მოცულობით 30 ჯერ აღემატებოდეს ჭურვის მოცულობას. 

ჯიმ სირილო, გამოცდილი ნიუ იორკელი პოლიციელი, ექსპერტი, ტყვიების კონსტრუქტორი თვლიდა, რომ მუხტის (კონკრეტული მწარმოებლის კონკრეტული ვაზნა კონკრეტული ტიპის ტყვიით) ეფექტურობას პირველ რიგში უზრუნველყოფს ტყვიის კონსტრუქცია და კონფიგურაცია და მისი დიამეტრი. ეს ადამიანი გარდა იმისა, რომ იყო მოქმედი პოლიციელი, ბევრი შეიარაღებული შეტაკების მონაწილე  ის ასევე იყო მონადირე, სპორტსმენი მსროლელი და ტყვიების და იარაღების კონსტრუქტორი. მისი ორი წიგნი (Guns, Bullets and Gunfight და Tales of the Stake Out Squad) არის ექსკურსი იარაღის და ვაზნების გამოყენების პოლიციურ სამსახრუში და თვალების ამხელი საკითხში რომელიც უკავშირდება ტყვიების ეფექტურობას.

ჯიმ სირილოს კონსტრუქციის ტყვიები. ფორმით ის გვანან “სემი-ვადკატერებს” ბრტყელი მაქსიმალური დიამეტრის ცხვირით, ბასრი კუთხეებით. ნაცვლად ღრმულისა ტყვიის თავში, სირილოს ტყვიას აქვს ერთი ჭრილი, რომელიც ორად შლის ტყვიას და მისი დიამეტრი თითქმის 120%-ით იზრდება რაც უზრუნველყოფს მაქსიმალურ დაზიანებას.  რევოლვერი პისტოლეტისგან განსხვავებით არ არის სენსიტიური ტყვიის ფორმის მიმართ. 

სირილოს მეწყვილეს, ჯიმ ალარდი, პირველ ვაზნას ხელით ათავსებდა თავისი .45 კალიბრის კოლტში. ეს იყო გადატენილი ვაზნა, ტყვიით ისეთი განიერი ღრმულით ცხვირში, რომ მისი მჭიდიდან საიმედოთ მიწოდება შეუძლებელი იყო, ხოლო სპეციფიური ფორმის გამო ასეთ ტყვიებს უწოდებდნენ მფრინავ საფერფლეებს.  ერთ-ერთი ოპერაციისას ალარდის ნასროლი ეს ტყვია მომენტალურად დააგდებს მძარცველს ძირს და გადაარჩენს ჯიმ სირილოს სიცოცხლეს…

პისტოლეტი ტყვიეების ნაირსახეობები. ვაზნები განიერი ღრმულებით ცხვირში  და ასევე “სემი” და “ვად კატერები” ყველაზე მეტ პრობლემას ქმნიან, ვინაიდან ტყვიის ფორმის გამო მათი სავაზნეში მიწოდების საიმედოობა მცირდება. სწორედ ამიტომ რეკომენდირებულია დარწმუნდეთ, რომ თქვენს მიერ არჩეული მუხტი საიმედოთ მუშაობს პისტოლეტში. ძველი მოდელის პისტოლეტეები ხშირად საერთოდ ვერ მუშაობენ თანამედროვე თავდაცვით მუხტებთან.  

ჩვენ საქართველოში პრაქტიკულად არ ვიცნობთ თანამედროვე თავდაცვით მუხტებს. “ჰიდრაშოკი”, “გოლდენ სეიბერი”, “ბლექ ტალონი” ჩვენთვის ეკზოტიკაა, უცნობი და გაუგონარი. ხშირად მაღაზიებში რომ უხსენოთ ექსპანსიური ტყვია “დუმ დუმი”, შეშინებულ სახეს მიიღებენ, კი მაგრამ ეს ტყვიები ხომ აკრძალულია?! თუმცა ხანდახან მცირე პარტიებით ესა თუ ის მუხტი ჩნდება გაყიდვაში, მართალია ასტრონომიულ ფასად. ჩვენი სამართალდამცავები იყენებენ ვაზნებს ყველაზე უვარგისი ტყვიის ტიპით (FMJ). ამ მხრივ ჩვენ მაგრად ჩამოვრჩებით დანარჩენ მსოფლიოს თუმცა რა არის ამაში გასაკვირი…

სწორედ იმის წყალობით რომ ბოლო წლებია მიდის ჩუმი რევოლუცია ტყვიის ახალი კონსტრუქციების შექმნაში, ბებერი 9მმ “ლუგერი” ისევ ხდება დომინანტი კალიბრი ტაქტიკურ სამყაროში. ამ კალიბრს ბევრო პლიუსი აქვს.  თქვენ იღებთ კომპაქტურ პისტოლეტს, რომელშიც ჩადის ბევრი ვაზნა, რომელიც კომფორტულია სასროლად და ამავე დროს რესურსი ამ პისტოლეტის არის ძალიან დიდი. “რბილი”, შედარებით დაბალწნევიანი “ლუგერი” არ ტვირთავს პისტოლეტს ისე როგორც ავი .40S%W ან .357 SIG. თავის მხრივ .45ACP ასევე არ არის მაღალწნევიანი, მაგრამ მისი ზომა წონის გამო, პისტოლეტები ამ კალიბრზე დიდია, მჭიდის ტევადობა პატარაა (ორჯერ ნაკლები) ხოლო უკუცემა არ არის პატარა. იმის გამო რომ .45 დაბალსიჩქარიანია, მაყუჩის ან საპრესორის გამოყნება არ ითხოვს სპეციალურ ვაზნების გამოეყენას.  ჩემი აზრით მომავალი არის ამ ორი კალიბრის, რომლებიც უკვე ერთი საუკუნის არიან.

რა დასკვნების გამოტანა შეიძლება ამ ყველაფრიდან? მნიშვნელოვანია არა ენერგიის აბსოლუტური მაჩვენებელი არამედ როგორ ხდება ამ ენერგიის გამოყენება. ამიტომ სირილო იყო მართალი. ტყვის კონსტრუქციას და კონფიგურაციას აქვს გადამწვეტი მნიშვნელობა. ეს განსაკუთრებით აქტუალურია პისტოლეტის/რევოვლერის კალიბრებისთვის, რომლებსაც ენერგიის დეფიციტი აქვთ.

რაც ადგება სხვას შეიძლება არ გამოგადგეთ თქვენ. თუნდაც ავიღოთ .40S&W. თუ ეს ვაზნა ამცირებს 500 დოლარიანი “გლოკის” რესურს 2-ჯერ, 500 დოლარიან 9მმ-ან “გლოკთან” შედარებით ეს უკვე პრობლემაა დიდი პოლიციური სამსახურისთვის, რომელიც უკავშირდება დიდი ხარჯებს. ამის გამო ადამიანმა საქართველოში თქვას უარი ამ კალიბრზე იქნება სისულელე. ჯარის, პოლიციის, რომელიმე საჯარო უწყების გამოცდილების გაზიარებას დიდი სიფრთხილით უნდა მივუდგეთ, იმიტომ რომ გარდა ობიექტური კრეტირიებისა იქ არსებობს ბევრი სხვა ფაქტორი. ავიღოთ თუნდაც ჰააგის კონვენცია…

ექსპანსიური ტყვიები არ არიან ერთნაირები. “Golden Saber” იქმნებოდა იმისთვის რომ ქონოდა ტაქტიკური ბარიერებში გავლის უკეთესი შესაძლებლობა, ნაადრევი ექსპანსიის გარეშე. “Glaser safety slug” იქმნებოდა იმისთვის რომ ზედმეტი შეღწევის რისკი მაქსიმალურად შემცირებულიყო ადეკვატური ტერმინალური ეფექტის შენარჩუნებით. უკანასკნელი ვერ იქნება კარგი ვაზნა სქელ ზამთრის ტანსაცმელში ჩაცმული სამიზნის წინააღმდეგ. ზოგი ექსპანსიური ტყვია კარგად მუშაობს ერთ კალიბრში მაგრამ სხვა კალიბრში მისი ეფექტურობა უმნიშვნელოა. გამოიყენეთ ინტერნეტი და სპეციალიზირებული ლიტერატურა, რომ გამოიკვლიოთ საკითხი.

კალიბრი და თუნდაც ყველაზე დახვეწილი ტყვია არ აკომპენსირებს ცუდ სროლას და ამიტომ პრაქტიკა არის უმნიშვნელოვანესი. აირჩიეთ საჭირო მუხტი, დარწმუნდით რომ თქვენი იარაღი “ინელებს” ამ მუხტს და ბევრი ივარჯიშეთ.

ენერგიის გადაცემის მითი.

მოკლე წინასიტყვაობა სანამ გადავალთ უშუალოდ მითების განხილვაზე. საქმე იმაშია, რომ ჩვენ ვცხოვრობთ ინტერნეტის და ინფორმაციის თავისუფალი გაცვლის ეპოქაში, ფორუმები, ჩატები, ბლოგები, ეხლა უკვე ვიდეო ფაილების რესურსები, როგორიც არის youtube და ასე შემდეგ გაძლევენ საშუალებას გააცნოთ ყველას თვქენი აზრები, სურათები და ვიდეო კლიპები. ყველაფერი ეს ქმნის ინფორმაციის უზარმაზარ ნაკადს, რომელშიც გაერკვიო და რომელიც გაფილტრო არის ძალიან ძნელი, გამოუცდელი მომხმარებლისთვის თითქმის შეუძლებელი. ამავე დროს ამ რესურსების მომხმარებლების ვინაობა, როგორც წესი არის დამალული. თქვენ არ იცნობთ მის ბექგრაუნდს, არ იცით რა ალაპარაკებს კოლეგა ფორუმელს ან მორიგი ვიდეო ტესტირების ავტორს. დამიჯერეთ, ამდენი დამაჯერებელი სისულელე, რასაც თქვენ მაგალითად ფორუმებზე წააწყდებით ვერ ნახავთ ვერსად. მე 10 წელი დავხარჯე ფორუმებზე და უამრავ დისკუსიაში, კამათებში და პროექტებში ვიყავი ჩართული, იარაღის მოყვარულებთან დაწყებული ამერიკიდან და დამთავრებული ლივანით და პაკისტანით. მაგრამ როდესაც მე გამიჩნდა მოთხოვნა უფრო საფუძვლიანად სიღრმისეულად გავრკვეულიყავი ჩემთვის საინტერესო საკითხებში მე მივხვდი, რომ ამისთვის ინტერნეტი და ფორუმები არის უბრალოდ გამოუსადეგარი. ეს იგივეა, რომ ისწავლო ქიმია ჟურნალიებიდან სტატიებით. ეხლა მე ვარ რამოდენიმე ფორუმზე უბრალოდ იმისთვის, რომ მქონდეს კონტაქტი ჩემ უცხოელ მეგობრებთან, რომლებსაც მე ვიცნობ კარგად. ქართულ ფორუმებზე ინფორმაციის გადაცემის მცდელობა უშედეგოდ დასრულდა თითქმის ყველგან. დისკუსიების და კამათების დრო ყოველ პირველ მოხალისესთან უკვე უბრალოდ არ მაქვს. დიახ, ინტერნეტს აქვს ბევრი პლუსი და შესაძლებლობა. ის სასარგებლოა თუ გონივრულად მას გამოიყენებთ და არ დაიხარჯებით უაზრო კამათებზე. მაგალითად, ინტერნეტში არის სერიოზულ ჟურნალებში გამოქვეყნებული სატატიების ელექტრონული ვერსიები, არის სკანირებული წიგნები, ტორენტებზე არის სასწავლო ფილმები. ყველაფერი ეს ძალიან სასარგებლოა და საჭირო,  მაგრამ თუ გინდათ შეიძინოთ ღირებული ცოდნა მაშინ არის მხოლოდ ერთი გზა – წიგნი. სერიოზული ავტორიტეტული ავტორების ნაშრომები. ავხსნი. ყველაფერი არის მარტივად, ეს ხალხი თავისი ცოდნით შოულობს პურის ფულს. ისინი თავის უნიკალურ ცოდნას არ გადაცემენ უფასოდ ყველა მსურველს youtube-ის ან twitter-ის მეშვეობით. ამაში ისინი დამსახურებულად და სამართლიანად იღებენ ფულს საკუთარ სასროლოსნო სასწავლებლებში და თავისი დაწერილი წიგნების და სპეციალურად გადაღებული ვიდეო ინსტრუქციების მეშვეობით. დღეს ჩვენ ქვეყანაში წიგნი არ არის მოდაში, ისევე როგორც ბიბლიოთეკები. ამიტომაც მე უბრალოდ ჩამოვწერე ყველაზე ცნობილი სახელები სროლის სამყაროდან, ჯეფ კუპერი, მასად აიუბი, გეიბ სუარესი, მაიკ პანოუნი, პატრიკ სვინი, ბრაიან ენოსი და ასე შემდეგ. შემდეგ ვიპოვე მათი ბიბლიოგრაფიები და დავიწყე მათი წიგნების გამოწერა აშშ-დან. ბოლო წელმა ინფორმაციის მიღების მხრივ ადვილად გადაფარა 10 წელი დახარჯული ინტერნეტში, ფორუმებზე. ეს წიგნები არ ღირს ძვირი მაგრამ ინფორმაციას, რომელიც შიგნით ინახება უბრალოდ  ფასი არ აქვს. თუ თქვენ სერიოზულად ხართ დაინტერესებული საკუთარ ზრდაში, დაზოგეთ დრო და გააკეთეთ იგივე. ეხლა დაუბრუნდეთ ისევ ინტერნეტს. ინტერნეტი არის ინფორმაციის  გავრცელების სწრაფი გზა, ჭორი ინტერნტეში ასევე ელვის სისწრაფით ვრცელდება. მცდარი ინფორმაცია თუ ის დამაჯეერებლად ჟღერს იძენს აბსოლუტური სიმართლის ფორმას. მონადირემ ესროლა ირემს მოარტყა და ვერ დააგდო. ის გაიქცა და დაიკარგა. რას იზავს თანამედროვე მონადირე. წავა, იყიდის და წაიკითხვას ოვენის და სმიტის წიგნს „მაღალი სიწრაფის ჭურვებით მიყენებული ჭრილობები“ თუ  შევა ფორუმზე და იქ იკითხვას დაახლოებით ასეთი ფორმით: ეს .45 Government არის ნაგავი, ვესროლე,მოვარტყი და მაინც გამექცა, ხომ არ იცით რატომ მოხდა ასე? და მიიღებს ათასგვარ პასუხს ათასი ადამიანისგან, რომელთა შესახებ მან იცის მხოლოდ მათი გეოგრაფიული  ადგილმდებარეობა და ნიკი. სხვა მომხმარებელი, რომელიც ამ თემას წააწყდება ასევე გაუჭირდება რამე გაიგოს. პრობლემაში გარკვევის არასწორი გზა, თუმცა ადვილი.  ვაზნის ეფექტურობის ერთ ერთ პოპულარულ და აბსოლუტურად მცდარ განმსაზღვრელად ითვლება ე.წ. ენერგიის გადაცემის „თეორია“, რომელიც ძალიან პოპულარულია ინტერნეტში. ამ თეორიის მიხედვით რაც უფრო მეტი ენერგია გადაეცემა სამზინეს მით უფრო უკეთესია. გადაცემული ენერგიის გაზომვა ხდება შემდეგნაირად, ვიღებთ ტყვიის მასას და სისწრაფეს სამიზნეში შეღწევამდე და იგივე მაჩვენებლებს სამიზნის გახვრეტის შემდეგ. რაც უფრო მეტი ენერგია იხარჯება/რჩება სხეულში მით უფრო უკეთესი ვაზნა არის. ჩნდება აბსოლუტურად ლოგიკური შეკითხვა, სად მიდის ეს ენერგია, რაში იხარჯება? თავისთავად ენერგია ხომ არ აარის დამაზიანებელი ფაქტორი არა? იხარჯება ეს ენერგია მაგალითად   ქსოვილების დაზიანებაში თუ ვთქვათ თავად ტყვიის დეფომაციაში? ეს მეთოდი არ ითვალისწინებს მნიშვნელოვან რამეს: თუ რა გააკეთა ტყვიამ ქსოვილებში შეღწევისას, არ ითვალისწინებს ჭრილობის არხის ზომას და შეღწევის სიღრმეს.  ამ მეთოდის მიხედვით გამოდის, რომ .22lr კალიბრის ტყვია, რომელიც დარჩა სხეულში უფრო ეფექტურია ვიდრე .357 მაგნუმის კალიბრის ტყვია, რომელმაც გაიარა სხეულში. კიდევ ერთი მაგალითი ჩვენვის უკვე ცნობილი დოქტორ ფაკლერის ნაშრომიდან, ფნელი 7.62 მმ-ანი ტყვია ნასროლი AK47-დან დიდ ზიანს აყენებს არაელასტიურ ქსოვილებს მაგრამ გაცილებით ნაკლები ეფექტი გააჩნია ელასტიურ ქსოვილებზე, ამავე დროს .223 Rem კალიბრის ტყვია ქსოვილებში გავლისას დამატებით ფრაგმენტირდება. ტყვიის ფრაგმენტები სერავენ ქსოვილებს, ქმნიან დამატებით ჭრილობის არხებს ხოლო ცენტრიფუგის ეფექტის შედეგად წარმოქმნილი ენერგია იხარჯება მეტ წილად ამ ახალი ჭრილობის არხების დამატებით გაზრდაზე რაც წარმოქნის დამანგრეველ ეფექტს, ეს ენერგია არ იშთანთქება ისე ეფექტურად და ნაკლები ზიანის გამოწვევით დაუზიანებელი მთელი ქსოვილების, მიერ როგორც მათში AK-დან ნასროლი ტყვიის გავლის შემთხვევაში.

კიდევ ერთი მაგალითი , რომელიც ადასტურებს ენერგიის გადაცემის თეორიის არასრულყოფილებას უკავშირდება ისრებს და ტყვიებს. სანადირო ისარს, რომელიც გამოიყენება სახიფათო ცხოველის მოსაკლავად გააჩნია ენერგია მხოლოდ 68 ჯოულის ოდენობით. ეს უფრო ნაკლებია ვიდრე .22lr კალიბრის ტყვიის ენერგია. საქმე იმაშია, რომ ისარი ხარჯავს ამ ენერგიას უფრო ეფექტურად ვიდრე ტყვია. ის ჭრის თავისი ბასრი წვერით ქსოვილებს, ტყვია კიდე ანგრევს. იგივე ენერგიის შემთხვევაში გაჭრა უფრო ეფექტურია ვიდრე ნგრევა, ხოლო ნგრევა უფრო ეფექტურია ვიდრე ქსოვილების დაზიანება მათი გაწელვით, როგორც ეს ხდება დროებითი ჭრილობის არხის წარმოქმნისას.  

ანუ თვითონ ენერგიის ხარჯვა არაფერს არ განაპირობებს თავისთავად, მთავარია რაზე იხარჯება ეს ენერგია, ამას ეს თეორია არ ხსნის. არა და ენერგია ფაკლერის მიხედვით ასევე იხარჯება: 1) ზებგერითი ტალღების შექმნაზე ქსოვილებში გავლისას; 2) ქსოვილების გაცხელებაზე; 3) ჭურვის გაცხელებაზე; 4) ტყვიის დეფორმაციაზე; 5) მოძრაობაზე, რომელიც გადაეცემა ობიექტს (მაგალითად ჟელატინის ბლოკის გადაადგილება ტესტირების დროს მასში სროლისას. არც ერთი ეს მოქმედება არ იწვევს ქსოვილების დაზიანებს მაგრამ მოითხოვს ენერგიის ხარჯვას! დააგდეთ კვერცხი მიწაზე და ის გატყდება, დააგდეთ იგივე წონის რეზინის ბურთი იგივე სიმაღლიდნ და მას არაფერი არ მოუვა. არა და ორივე მიიღებს ერთი და იგივე მოცულობიდ კინეტიკურ ენერგიას. ხოლო ადამიანის სხეული უფრო ახლოსაა რეზინის ბურთთან ვიდრე კვერცხთან.  

 ასევე ესეთი მნიშვნელოვანი და საბედნიეროდ შედარებით ადვილი დასადგენი ფაქტორი, როგორიც არის შეღწევა, საერთოდ იგნორირებულია.  ენერგიის გადაცემის თეორიის მომხრეებს აქვთ  ერთი დადებითი მხარე. რომელიც გამომდიანრეიბს იმ მოსაზრებიდან, რომ თუ ტყვია რჩება სამიზნეში ეს არის კარგი. ანუ ზედმეტი შეღწევის და უდანაშაულო ხალხის დაჭრის ალბათობა არ არის. ამ კონცეფციას შეზღუდული აღიარება მოყვა პროფესიონალურ წრეებში. მიჩნეული იყო, რომ ამ თეორიის უკან საღი აზრი მაინც არის  და ბევრმა სპეციფიურმა ორგანიზაციამ  ამას უპასუხია სპეციფიური კალიბრის ან სპეციფიური ტყვიაწამლის გამოყენებით. ადრინდელი ისრაელის შეიარაღებული ბორტგამცილებლები იყენებდნენ .22lr კალიბრის პისტოლეტებს და საცეცხლე მომზადებისას აქცენტს აკეთებდნენ მაღალი ტემპით ზუსტ სროლაზე სამიზნის თავში. ამერიკაში ერთ დროს პოპულარული იყო ფრაგმენტირებადი ტყვიები ძალიან უმნიშვნელო შეღწევით. შექმნილი ენერგიის გადაცემის მითის გავლენით ასეთ ვაზნებს ხანმოკლე პოპულარობა ქონდათ. რეალურ სამყაროში ამ თეორიამ არ იმუშავა. დღეს ისრაელში შეიარაღებული ბორტგამცილებლები ხმარობენ 9მმ–ან ავტომატურ პისტოლეტებს ხოლო ფრაგმენტირებადი ტყვიები როგორიცაა ერთ დროს პოპულარული და ფართოდ რეკლამირებული Glaser Safety Slug, უკვე ეკზოტიკას განეკუთვნებიან. რატომ? ახსნა მარტივია.  აშშ–ს სტატისტიკით, შეიარაღებულ შეტაკებაში ნასროლი ტყვიები მხოლოდ 14% ხვდება სამიზნეს, დანარჩენი 86% სამინზეს ცდება და ესეიგი ხვდება რამე სხვას ან ვინმე სხვას. ასე, რომ ეს 86% აცდენების უფრო დიდი და სერიოზული პრობლემაა ვიდრე ზედმეტი შეღწევა. არის სტატისტიკა, რომელიც იუწყება რომ უდანაშაულო ხალხს ხვდება ტყვიები, რომლებმაც გახვრიტეს ბოროტმოქმედები, არის სტატისტიკა, რომელიც გვეუბნება, რომ უამრავი პოლიციელი იღუპება იმის გამო, რომ მათ მიერ ნასროლი ტყვია საკმარისად ღრმად არ შევიდა.  ეს პრობლემა არის და ახლო მომავალში ის სრულად არ გადაწყდება.

ამ სტატიით იხსნება ახალი განყოფილება, სადაც განხილული იქნება თემები, რომლებიც ეხება მოკლელულიანი იარაღის ტყვიებს და მათ ეფექტურობის განმსაზღვრელ ფაქტორებს. რა ხდება, როდესაც ტყვია ხვდება სამიზნეს, რა განაპირობებს მათ ეფექტურობას, რა არის ფრაგმენტაცია, ექსპანსია, რა გამოცდილება არსებობს, რა მეთოდებია ტყვიების ეფექტურობის განსაზღვრის და ასე შემდეგ.

ლოგიკურად მეჩვენება, რომ დაგვეწყო არსებული ტაქტიკური რეალიების განხილვით.

მიუხედავათ იმისა, რომ კაცობრიობა მუდამ იმყოფება ომების და ძალადობის უწყვეტ რეჟიმში, ლოგიკურია ივარაუდო, რომ არსებობს ტყვიების ეფექტურობის შესწავლის და განსაზრვრის ეფექტური მეთოდები, მაგრამ ეს სამწუხაროდ  ასე არ არის (ც). დროთა განმავლობაში მას, მერე რაც ცალკეულმა მეცნიერებმა დაიწყეს ტყვიების და მათ მიერ მიყენებული ჭრილობების შესწავლა, სამქე არ გასცდა რამოდენიემ მართლაც ღირებულ ნაშრომს, რომელიც მალევე დაიკარგა ასეთივე უნიჭო უაზრო და კვაზი მეცნიერულ ნაშრომებს შორის, რასაც ბოლო დროს დაემატა კიდევ კინოს და ტელევიზიის გავლენაც. რაიმე სტანდარტული და ამავე დროს მარტივი ყოვლისმომცველი შეფასების მეთოდოლოგია განწირულია იყოს მცდარი. მეტისმეტად ბევრი ფაქტორია, რომელსაც შეუძლია გავლენა მოახდინოს იმაზე თუ როგორ “იქცევა”  ტყვია სამიზნეში და ყველაზე რთული და გამოუთვლელი ფაქტორი არის თავად სამიზნე ანუ ადამიანი. დაუმატეთ ამას ტყვიების, კლაიბრების, ვაზნების და იარაღების მრავალი სახეობა და მიხვდებით თუ რაოდენ ძნელია ასეთ პირობებსი რამის ზუსტად დადგენა. ერთი რამ არის უდაო, გარღვევა სიმძლავრეში და ეფექტურობაში პისტოლეტის და კარაბინის ვაზნებს შორის არის უზარმაზარი. პისტოლეტის ვაზნები ვერ უზრუნველყოფენ სამიზნის მომენტალურ მწყობრიდან გამოყვანას და ხშირად საჭიროა მრავალი კარგად დამიზნებული გასროლა.  ალბათობა ერთი გასროლით შეჩერბის კარაბინიდან ნასროლი ტყვიით არაპროპორციულად მაღალია ვიდრე პისტოლეტიდან ანსროლი ტყვიით. უნდა აღინიშნოს, რომ დღეს დღეისობით მხოლოდ აშშ–ში, კონკრეტული ორგანიზაციები და ძირითადად გამოძიებათა ფედერალური ბიურო და აშშ–ს შეიარაღებული ძალები ყველაზე შორს წავიდნენ ტყვიების ეფექტურობის შესწავლაში. მათთან ერთად მჭიდროდ თანამშრომლობენ ტყვიაწამლის მსხვილი მწარმოებლები საკუთარი საცდელი ბაზებით, რაც გაოიხატება სულ უფრო მრავალი სახეობის, დახვეწილი და ეფექტურ ტყვიაწამლის გამოჩენაში. თავის თავად ინტერნეტში და სპეციალიზირებულ პრესაში არ ცხრება კამათები, როგორც ტყვიის ეფქტურბის შეფასების მეთოდოლოგიასთან  ასევე ზოგადად კლიბრებთან და  მათ ეფექტურობასთან დაკავშირებით.  ერთიანი აზრი არ არსებობს, მაგრამ არსებული მასალების და კვლევების ანალიზი იძლევა შაშუალებას, ბევრ რამეს ტერმინალურ ბალისტიკაში ნათელი მოეფინოს.

თავად პისტოლეტს, როგორც იარაღს აქვს მხოლოდ ორი პლიუსი, ეს არის მისი კომპაქტურობა, რაც აადვილებს მის ფარულ ტარებას და ის შეიძლება მუდმივად თან იქონიო, ხოლო მეორე – მხოლოდ ერთი ხელით ეფექტური ცეცხლის წარმოების საშუალება . ამ ორი პლიუსიდან გამომდინარეობს პისტოლეტის როგორც იარაღის უამრავი მინუსი, და პირველ რიგში პისტოლეტის ვაზნების არადამაკმაყოფილებელი სიმძლავრე, რომელიც ბევრად უფრო ნაკლებია  ვიდრე გრძელლულიანი იარაღის ყველაზე სუსტ კალიბრებში. აქიდან გამომდინარე დღეს მოქმედებს მარტივი წესი: თუ არსებობს დიდი ალბათობა რომ ადამიანი მოხვდება შეიარაღებულ შეტაკებაში, მან ყველა ზომა უნდა იხმაროს იმისთვის, რომ იყოს შეიარაღებული გრძელი იარაღით. ყოველ წელს ინდუსტრია სთავაზობს სულ უფრო კომპაქტურ და მოსახერხებელ თოფებს და კარაბინებს, გათვლილებს სპეციალურად ქალაქის პირობებში გამოყენებისთვის. 

რა ტიპის პირადი იარაღი არის დღეს ხელმისაწვდომი პისტოლეტის გარდა? რა უპირატესობები და ნაკლოვანებები გააჩნიათ მათ? 

სტანდარტული ზომის პისტოლეტ ტყვიამფრქვევები.

მეორე მსოფლიო ომის მერე. პისტოლეტ ტყვიამფრქვევებმა ჯარიდან გადაინაცვლეს პოლიციურ სტრუქტურებში და დაახლოებით 80-ან წლებამდე საკამოდ ფართოდ გამოიყენებოდნენ. მიუხედავათ იმისა, რომ ავტომატების ზომები სულ უფრო მცირდება, პისტოლეტ-ტყვიამფრქვევი გათვლილი პისტოლეტის ვაზნებზე კვლავ რჩება პოლიციური სამსახურების არსენალებში. სრული ზომის პისტოლეტ-ტყვიამფქვევი აღჭურვილია სრულფასოვანი კონდახით, ეფექტური სროლის წარმოება ადვილია, თუმცა სროლის ეფექტური სიშორე მცირეა და შეზღუდულია პისტოლეტის ვაზნის სუსტი ბალისტიკით. პისტოლეტის ვაზნის არადამაკმაყოფილებელი ეფექტურობა კომპენსირდება მათში სროლის მაღალი ტემპით. იარაღის ამ კლასის დომინირება ძალოვან სტრუქტურებში დასრულდა მას მერე რაც გამოჩნდა კომპაქტური ავტომატები/კარაბინები. უკანასკნელებმა პრაქტიკულად სასიკვდილო განაჩენი გამოუტანეს სრული ზომის  პპ-ებს შეიარაღებულ ძალებში. რათ გინდა მარგინალური პპ პისტოლეტის კალიბრზე, როდესაც თითქმის იგივე ფასად შენ შეგიძლია გქონდეს თითქმის იგივე გაბარიტების და წონის გაცილებით უფრო დიდი საცეცხლე ძალის მქონე  კარაბინი?

გერმანული H&K MP5, ალბათ ყველაზე ცნობილი და წარმატებული სრული ზომის პპ. ამჯერად ჯარში მას ცვლიან კომპაქტური ავტომატები/კარაბინები და ის მხოლოდ პოლიციაში რჩება

ულტრა კომპაქტური პისტოლეტ ტვყიამფრქვევები. ეს იარაღის კლასი ყველაზე ახლოს დგას პისტოლეტთან გაბარიტების და წონის მიხედვით.  ტარება ადვილია, თუმცა არა ისე, როგორც პისტოლეტის ან რევოლვერის.  კონსტრუქციიდან და ტაქტიკურ ტექნიკური მონაცემებიდან გამომდნარე  მათ გარკვეული ვიწრო სპეციალიზირებული ფუნქციების აღება შეუძლიად თავის თავზე მაგრამ ყველას მაგათ აქვთ სერიოზული ტაქტიკური ნაკლოვანებები.  კერძოდ: დაბალი სროლის ეფექტურობა განპირობებული იარაღის გართულებული კონტროლით, დაბალი სიზუსტით და ეფექტური სროლის მოკლე მანძილით. გამომდინარე მათი ზომებიდან ეფექტური ავტომატური ცეცხლის წარმოება ან შეუძლებელია ან მოითხოვს კონდახის არსებობას ან სერიოზულ საცეცხლე მომზადებას, რაც პოლიციის დეპარტამენტის მრავალრიცხოვანი შტატის პირობებში ხშირად შეუძლებელია და არა მიზანშეწონილიც დიდი ხარჯების გამო. პრინციპში იგივე შეიძლება ითქვას პისტოლეტებზე, რომლებსაც აქვთ ჯერებით სროლის საშუალება. კიდევ უფრო გართულებული კონტროლი განპირობებული მცირე მასით, და სწრაფად მოძრავი მძიმე საკეტით. შეუძლებელია ეფექტური ჯერებით სროლის განხორციელება ძალიან მოკლე დისტანციებზეც იმის გამო რომ გართულებულია იარაღის ორი ხელით ჭერა. განსხვავებით დიდი ზომის მოდელებისგან, ულტრა კომპაქტურმა პისტოლეტ–ტყვიამფრქვევებს ჯარში და პოლიციაში ძალიან ხანმოკლე პოპულარობის პერიოდი ქონდათ, უმცა თავდპირველად სამხედროებიც და პოლციელების აღრთოვანებულები იყვენ ასეთი არაღის კომპაქტურობით . ულტრა კომპაქტური პისტოლეტ–ტყვიამფრქვევები  და ავტომატური პისტოლეტები (ჯერებით სროლის წარმოება) დღეს რჩებიან ეკზოტიკად ჯარის და პოლიციის შეიარაღებაში.

Glock 18, პისტოლეტი ავტომატური ცეცხლის წარმოების საშუალებით. შეზღუდული გამოყენება პოლიციურ სტრუქტურებში. ასეთი ტიპის იარაღი სარგებლობს პოპულარობით მცველების შორის, ვინაიდან იძლევა საშუალებას უკიდურესად მოკელ დისტანციებზე განავითაროს დიდი საცეცხლე ძალა დროის ხანმოკლე პერიოდში.

ულტრა-კომპაქქტური პპ  MAC-10, ეს იარაღი ხანმოკლე დროის განმავლობაში სხვა და სხვა საჯარისო სპეცრაზმების შეიარაღებაში იყო მაგრამ სხვა მისი ანალოგების ნაირად მალევე დატოვა ძალოვანი სტრუქტურების არსენალები

 პერსონალური თავდაცვის იარაღის კონცეფცია

აღნიშნული კონცეფცია ითვალისწინებდა ჯარისთვის მცირეგაბარიტული იარაღის შექმნას, რომელიც გაბარიტებით და წონით იქნებოდა საშუალო ზომის პპ-ს ანალოგი მაგრამ ექნებოდა უფრო “შორსმსროლელი” და ძლიერი ვაზნა ვიდრე პისტოლეტისა და ამავე დროს უფრო მცირე ზომის და მსუბუქი ვიდრე კარაბინი. უკვე დიდიხანია ამ კლასის იარაღი ხელმისაწვდომია მაგრამ ფართო გავრცელება ვერ ჰპოვა, ისევე ოგორც ვაზნებმა, რომლებიც სპეციალურად ამ კლასისთვის სპეციალურად შეიქმნა. მიუხედავათ კარგი ბალისტიკისა და ჯავშანგამტანი თვისებებისა, კითხვის ნიშნის ქვეშ დგას ზედმეტი შეღწევისა რიკოშეტირების  პრობლემა (რაც აქტუალურია პოლიციური სტრუქტურებისთვის) და ასევე შემაჩერებელი ძალა (მცირე კალიბრის გამო). ამ კლასის იარაღი არ არის სერიოზული მოთამაშე პოლიციური იარაღის მოედანზე.

კომპაქტური ავტომატები/კარაბინები

პროგრესმა მასალებში და იარაღის წარმოების ტექნოლოგიებში შესაძლებელი გახადა სულ უფრო პატარა და მსუბუქი ავტომატების გამოშვება. მას მერე რაც კომპაქტური ავტომატების გაბარიტები და წომა გაუტოლდა სრული ზომის პისტოლეტ ტყვიამფრქვევებს, პირველმა თითქმის სრულიად გამოდევნა მეორე შეიარაღებული ძალებიდან და სულ უფრო მზარდი ტემპებით ენაცვლება მას ასევე პოლიციურ სტრუქტურებში.  ამ კლასის იარაღს გააჩნია უმრავი უპირატესობა, მათ შორის ძლიერი კალიბრი, კარგი ბალისტიკა, მაღალი სიზუსტე ახლო და საშუალო მანძილებზე, მაღალი სროლის ტემპი და დიდი საცეცხლე ძალა. ამავე დროს ის საკმაოდ კომპაქტურია. ჯარ გამოვლილი პოლიციის მოსამსახურეებს არ აქვთ პრობლემა ამ იარაღის ათვისებაში. გაზრდილი ტერორისტული საფრთხეების პერიოდში ის ასევე მასიურად იმკვიდრებს ადგილს პოლიციურ არსენალებში. ყველაზე გავრცელებულ კალიბრის .223 rem-ის ერთ ერთი თვისება დაბალი ეფექტურობა წინაღობებში გავლის შემდეგ დადებითად იქნა მიღებული პოლიციაში სადაც ზედმეტი შეღწევა არასასურველია. შესაბამისად კომპაქტური ავტომატები მასიურად ცვლიან აშშ-ის პოლიციურ სამსახურებში 12 კლაიბრის თოფებს და პისტოლეტ-თყვიამფრქვევებს.  მაგრამ პოლიტიკური მიზეზების გამო ხშირად არ არის სასურველი, რომ შუა ქალაქში დასეირნობდნენ პოლიციელები ავტომატეებით, რის გამოც ეს იარაღი, როგორც წესი მგზავრობს საპატრულო მანქანებში და პოლიციელს ისევე როგორც ცხადია უბრალო მოქალაქეს არ აქვს საშუალება ის სულ ახლოს იქონიოს. იგივე ეხება 12 კალიბრის თოფებს.

ამ სურათზე კარგად ჩანს რომ სხვაობა კომპაქტურ ავტომატს/კარაბინსა და სრული ზომის პპ–ს შორის თითქმის არ არის.

მათთან ერთად სულ უფრო მეტი სამართალდამცავი სტრუქტურა აძლიერებს თავის შეიარაღებას აუცილებელი გრძელი იარაღით. საქართველოსთვის ეს არანაკლებ აქტუალურია თუ გავითვალისწინებთ, რომ ჩვენ პერამნენტული სრულმასშტაბიანი ომის საფრთხის ქვეშ ვართ. ჩემთვის უცნობია, თუ ჩვენი პოლიციელები გადიან, რაიმე მოზმადებას გრძელ იარაღთან მათ შორის არმიის შეიარაღებაში მყოფი იარაღის ერთეულების ასათვისებლად.   მაგრამ ჯერ ჯერობით რეალობა კი გახლავთ ის, რომ მიუხედავათ ყველაფრისა  ულტრა კომპაქტური გრძელი იარაღის მოდიფიკაციები მაინც ვერ შეცვლიან პისტოლეტს პირადი იარაღის როლში, ისინი უბრალოდ მაინც ძალიან დიდებია, რომ ისინი ყოველდღიურად ატარო ტანზე. ასევე ნაკლებად სავარააუდოა, რომ  მომავალში გაჩნდება ხელის იარაღი, რომელიც სიმძლავრით მიუახლოვდება გრძელულიან იარაღს და ამვე დროს იქნება კომპაქტური, საიმედო და ეფექტური. ამიტომაც პისტოლეტი, თავისი სუსტი ვაზნით კიდევ დიდიხანი იქნება უამრავი მოსამსახურის და უბრალო მოქალაქის  ერთადერთი მუდმივად ხელმისაწვდომი, ბოლო შანსის იარაღი. აქიდან გამომდინარე უკიდურესად მნიშვნელოვანია, რომ კარგად იყოს გათვითცნობიერებული ამ იარაღის ყველა სუსტი და ძლიერი მხარე და ის თუ სად გადის ამ კლასის იარაღის შესაძლებლობების ზღვარი.